Jak wyprodukować dobrej jakości kwalifikowany materiał siewny zbóż?
dr. Dariusz Majchrzycki
DANKO Hodowla Roślin Sp. z o.o.
Produkcja dobrej jakości kwalifikowanego materiału siewnego zbóż jest procesem skomplikowanym, pracochłonnym i kosztownym. Z uwagi na bardzo drogi sprzęt do czyszczenia, zaprawiania i magazynowania ziarna. Nie każdy jest w stanie dobrze go przygotować. Wbrew często słyszanej opinii nie jest to jedynie „przewiane ziarno”, za które trzeba dużo zapłacić.
Etapy produkcji materiału siewnego:
- Wybór odmiany
- Reprodukcja polowa
- Czyszczenie, kwalifikacja i zaprawianie nasion
- Dystrybucja nasion
Wybór właściwej odmiany
Wszystko zaczyna się od wyboru odpowiedniej odmiany. W hodowli roślin dokonuje się ciągły postęp. Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat poziom plonowania nowo rejestrowanych odmian pszenic zwiększył się blisko dwukrotnie. Corocznie hodowcy rejestrują odmiany, które charakteryzują się wyższym plonem, niż dotychczas uprawiane. Są to też odmiany o podwyższonych cechach użytkowych takich jak: odporność na choroby, wyleganie, czy porastanie ziarna w kłosie. Dlatego też warto do uprawy w gospodarstwie rolnym wprowadzać nowe odmiany. Daje to szansę uzyskania wysokiego plonu o wymaganej jakości.
Reprodukcja polowa
Reprodukcję najwyższej jakości materiału siewnego należy rozpocząć od wyboru odpowiedniego stanowiska pod plantację nasienną. Aby uniknąć zamieszania gatunkowego, czy odmianowego, najlepszymi stanowiskami są pola, gdzie wcześniej nie było upraw zbożowych przez ostatnie 2, a nawet 3 lata. Plantację nasienną prowadzi się przy zachowaniu wysokich standardów agrotechnicznych.
Bardzo ważne jest zachowanie izolacji przestrzennej między plantacją nasienną a inną „produkcyjną”. Dotyczy to głównie gatunków obcopylnych, ale nie tylko. Izolacja przestrzenna przy produkcji materiału siewnego w stopniu C1 np. w życie populacyjnym wynosi 250 metrów, a w pszenżycie 20 metrów.
W czasie prowadzenia plantacji nasiennej należy dokonywać selekcji negatywnej. Polega ona na usunięciu samosiewów obcych gatunków zbóż oraz roślin nietypowych w ramach reprodukowanej odmiany. Jest to proces niezwykle ważny i należy go wykonać na każdej plantacji nasiennej. Mimo iż jest on czasochłonny i wymagający pracy ludzkiej, co pociąga za sobą wysokie koszty.
Ocena plantacji nasiennej
W trakcie sezonu wegetacyjnego wykonywana jest dwukrotna ocena plantacji nasiennej. Przeprowadza się ją względem pochodzenia materiału elitarnego użytego do założenia plantacji, wyrównania łanu, zdrowotności, czystości odmianowej i zachowania izolacji przestrzennej. Ocenę przeprowadza urzędowy lub akredytowany kwalifikator. Po pozytywnej ocenie następuje zakwalifikowanie plantacji nasiennej i tylko taka może zostać zebrana na cele siewne.
Czystość maszyn to podstawa
W trakcie zbioru i transportu nasion z pola konieczna jest bezwzględna dbałość o zachowanie czystości. Przed przystąpieniem do tego etapu produkcji nasiennej, należy starannie wyczyścić kombajn oraz środki transportowe. Dzięki temu nie dopuścimy do zamieszek odmianowych, czy gatunkowych. Przed przystąpieniem do zbioru bardzo ważne jest staranne ustawienie kombajnu (obrotu młocarni). Wykluczy to lub zminimalizuje uszkodzenia nasion (wybicie zarodków). Jest to szczególnie istotne przy zbiorze żyta, pszenżyta, jak i jęczmienia.
Zaprawianie nasion
Po laboratoryjnym zakwalifikowaniu i uzyskaniu świadectwa kwalifikacji można przystąpić do zaprawiania nasion. Do zaprawiania stosuje się zaprawiarki porcjowe lub przepływowe. Ważne jest, aby w procesie zaprawiania zastosować odpowiednią zaprawę. Powinna być ona zarejestrowana do danego gatunku oraz zwalczać lub chronić przed jak najszerszym spektrum chorób. Często w procesie zaprawiania dodawane są nawozy donasienne ułatwiające start młodej siewce.
Bardzo ważne jest, aby ziarno pokryte było dokładnie odpowiednią ilością substancji aktywnej. Zbyt mała lub zbyt wysoka dawka może w konsekwencji powodować problemy dla siejącego je rolnika.
Zakończenie procesu produkcji
Proces przygotowania kończy się pakowaniem nasion do worków papierowych lub opakowań typu big bag. Następnie przytwierdza się etykietę urzędową i szczelnie zaszywa worki. Etykieta urzędowa pozwala na identyfikację nasion. Znajdują się tam informacje o gatunku, odmianie, ilości nasion, ich producencie, MTZ i zdolności kiełkowania. Etykieta urzędowa jest obowiązkowa. Jej brak świadczy o tym, że, nasiona nie są kwalifikowane a rolnik może być oszukiwany.
Dystrybucja nasion
Tak przygotowane nasiona trafiają do punktów sprzedaży bądź są bezpośrednio dostarczane rolnikom do ich gospodarstw. Opisane powyżej etapy wytwarzania materiału siewnego są procesem bardzo kosztownym. Produkcja i przygotowanie nasion jest zajęciem sezonowym. Wymaga dużego zaplecza technicznego, magazynowego i transportowego. Ponadto, zwłaszcza w przypadku zbóż ozimych, okres od zbioru ziarna do momentu dostarczania nasion do rolnika jest bardzo krótki. Generuje to dodatkowe koszty.
Podsumowanie
Wyprodukowanie dobrej jakości materiału siewnego jest bardzo trudne. Nie każdy jest w stanie go dobrze przygotować. Wymaga to dużej wiedzy co do zasad produkcji nasiennej oraz dużego reżimu zachowania czystości na polu i w magazynie. Konieczne jest też posiadanie odpowiedniej infrastruktury technicznej do czyszczenia, zaprawiania, magazynowania i dystrybucji nasion, co jest bardzo kosztowne.
Dobrze przygotowany materiał siewny jest jednak punktem wyjścia do uzyskania wysokich plonów, o dobrych parametrach jakościowych. Zastosowanie nawet najlepszej technologii uprawy, najlepszego sprzętu, najlepszych nawozów i środków ochrony roślin nie przyniesie wymiernych efektów produkcyjnych, jeżeli wykorzystany do siewu materiał siewny będzie złej jakości.