Przedsiewne nawożenie rzepaku ozimego

Autor: Dr Witold Szczepaniak, UP w Poznaniu

Miniony rok po raz kolejny udowodnił, że rzepak ozimy nie tylko wymaga odpowiedniej agrotechniki w tym nawożenia, ale również jest szczególnie wrażliwy na niekorzystne warunki pogodowe. Stąd też przed kolejnym sezonem wegetacyjnym trzeba się zastanowić co zrobić, aby w okresie jesiennym zbudować dobry fundament pod przyszły plon i jak najlepiej przygotować rzepak do zimy. Gdyż poziom plonowania rzepaku, jak i jego zimotrwałość są w dużym stopniu zależne od jesiennego rozwoju i odżywienia roślin w tym okresie.

Jak powinien wyglądać prawidłowo rozwinięty rzepak?

Warto przypomnieć, że prawidłowo rozwinięty rzepak jesienią powinien wytworzyć od 8 do 12 liści, grubą szyjkę korzeniową (ważne, aby nie była wyniesiona) oraz głęboko sięgający palowy system korzeniowy. Taki rozwój rzepaku zapewnia dużą odporność na wymarzanie i prawidłową regenerację roślin po zimie.

Jednocześnie trzeba zaznaczyć, że w rzepaku już jesienią następuje wytwarzanie zawiązków rozgałęzień - pędów bocznych (od fazy 5-6 liścia). Dodatkowo zachodzi zawiązywanie kwiatostanów (od fazy 8 liścia), czyli w dużym stopniu decyduje się przyszły plon nasion. W przypadku, gdy rośliny są za słabo rozwinięte i w dodatku niedożywione (patrz rok 2010), posiadają słaby system korzeniowy. Występuje u nich opóźnione wytwarzanie zawiązków rozgałęzień i ograniczone jest zawiązywanie kwiatostanów.

Na bardzo słabo rozwiniętych plantacjach procesy te występują dopiero na wiosnę. Może to znacznie ograniczyć potencjał plonotwórczy roślin. Szczególnie w sytuacji przedłużającej się zimy czy chłodnej wiosny. Prawidłowy rozwój jesienny jest tym ważniejszy, im są bardziej niekorzystne warunki w okresie wiosennym oraz im krótszy jest okres od ruszenia wiosennej wegetacji do kwitnienia. Rośliny w tym czasie, który w skrajnym przypadku może trwać nawet niespełna 4 tygodnie (zwykle trwa około 6-8 tygodni), aby mogły wysoko plonować muszą wytworzyć odpowiednio dużą biomasę o wysokiej koncentracji składników pokarmowych.

Tab.1. Jednostkowe pobranie składników pokarmowych przez rzepak ozimy

 
Organy roślinySkładniki pokarmowe, kg/tonę nasion + słoma
N P2O5K2OCaMgS
Nasiona301810535
Słoma*30127045510
Pobranie łączne60308050815
Relacja dla N = 1,01,00,51,330,830,130,25

Zapotrzebowanie rzepaku ozimego

Prawidłowo rozwinięty rzepak akumuluje większość potasu i azotu do początku kwitnienia. Sprawia to, że wczesną wiosną musi pobrać z gleby ponad 200 kg K2O oraz w granicach 140-180 kg N/ha. Szczególnie w sytuacji przedłużającej się zimy czy chłodnej wiosny warunek ten jest możliwy do spełnienia tylko w łanach dobrze rozwiniętych i odżywionych w okresie jesiennym.

Jednocześnie warto zaznaczyć, że nawet gdy wiosna jest korzystna, bardzo rzadko się zdarza aby rzepaki, które słabo rozwinęły się jesienią w okresie wiosennym, zdążyły nadrobić zaległości i plonowały na zbliżonym poziomie, jak rzepaki które były prawidłowo rozwinięte i odżywione w okresie jesiennym.

Przechodząc do nawożenia, warto przypomnieć, że rzepak ozimy zalicza się do roślin o bardzo dużych potrzebach pokarmowych (tab.1). Przy plonie nasion na poziomie 4 t/ha pobiera średnio:

  • 240 kg N,
  • 120 kg P2O5,
  • 320 kg K2O,
  • 100 kg Ca,
  • 32 kg Mg,
  • 60 kg S,
  • znaczne ilości mikroelementów.

Oczywiście tylko część tego pobrania przypada na jesień. Nie wszystkie składniki opłaca i powinno stosować się wiosną. Tym bardziej, że jak już wspomniano, prawidłowe odżywienie rzepaku w okresie jesiennym jest jednym z podstawowych czynników, który jest odpowiedzialny zarówno za rozwój roślin, jak i ich przygotowanie do zimy.

Przedsiewne nawożenie rzepaku ozimego

Przed siewem rzepak powinien być nawożony przede wszystkim fosforem i potasem, a często także azotem i magnezem. Nie oznacza to jednak, że rzepak przed zimą nie potrzebuje innych składników pokarmowych, tj. siarki i mikroelementów. Przy czym gro tych składników rzepak pobiera na wiosnę. Stąd też prawidłowa strategia nawożenia tymi składnikami powinna uwzględniać jesienne (mniej), jak i wiosenne (więcej) ich stosowanie.

Jesienne nawożenie magnezem, natomiast należy traktować jako podstawowe. Szczególnie w sytuacji, gdy rzepak uprawiamy na glebach o niskiej zasobności w ten składnik. W takim przypadku nawożenie tym składnikiem należy wykonać przed siewem lub po wschodach rzepaku jesienią. Na wiosnę wskazane jest przeprowadzenie nawożenia uzupełniającego.

Tabela 2. Klasy zasobności przyswajalnego fosforu i potasu w glebie, mg/100 g gleby

      
Klasa zasobnościP2O5K2O   
Kategoria agronomiczna gleb     
b. lekkielekkieśrednieciężkie  
b. niska<5,0<2,5<5,0<7,5<10
niska5,1-102,5-7,55,1-107,6-12,510,1-15
średnia10,1-157,6-12,510,1-1512,6-2015,1-25
wysoka15,1-2012,6-17,515,1-2020,1-2525,1-30
b. wysoka>20>17,6>20,1>25,1>30,1

Nawożenie rzepaku ozimego azotem i fosforem

Rola fosforu i potasu w prawidłowym jesiennym rozwoju rzepaku jest nie do przecenienia. Fosfor odpowiada między innymi za prawidłowy rozwój systemu korzeniowego. Dobrze rozwinięty system korzeniowy zapewnia lepszą zimotrwałość roślin, a także dostępność wody i składników pokarmowych. Przez to, rośliny są lepiej odżywione i mniej wrażliwe na suszę.

Potas na dobrze rozwiniętych plantacjach jesienią jest pobierany nawet w ilości 60-80(100) kg K2O/ha. Wraz z fosforem i innymi składnikami pokarmowymi odgrywa kluczową rolę w tworzeniu rozety rzepaku i jego przezimowaniu. Potas „zagęszcza” sok komórkowy, przez co zwiększa się odporność roślin na mróz. Poza tym rośliny prawidłowo odżywione potasem racjonalnie gospodarują wodą. Jest to szczególnie ważne przy niedoborach opadów. Stąd też przyjmuje się, że pod uprawę rzepaku najlepsze są gleby wytworzone z glin lub piasków gliniastych, które są naturalnie zasobne w potas.

Jak opracować odpowiedni system nawożenia rzepaku?

Drugim warunkiem właściwej dostępności potasu dla roślin jest odpowiedni system nawożenia. Powinien on być tak opracowany, aby po zbiorze przedplonu doprowadzić zasobność gleby w przyswajalny składnik, do co najmniej górnego zakresu poziomu średniego. Gleba lekka powinna natomiast charakteryzować się zakresem zasobności w potas na poziomie klasy wysokiej (tab.2). Jednocześnie zasobność gleby w fosfor przed siewem rzepaku powinna kształtować się co najmniej w górnym zakresie zasobności średniej, tj. 14-15 mg P2O5/100 g gleby, a najlepiej, aby była wysoka.

Gdy posiadamy tak przygotowane stanowisko, można znacząco ograniczyć nawożenie mineralne tymi składnikami w stosunku do potrzeb. Znaczna część zapotrzebowania roślin na te składniki zostanie pokryta z zasobów glebowych. Będzie ona tym większa, im wyższa będzie zasobność gleby w przyswajalne składniki pokarmowe, a także będą lepsze warunki ich pobierania z gleby. Wysoką efektywność nawożenia uzyskuje się na glebach:

  • o uregulowanym odczynie,
  • o odpowiedniej strukturze,
  • zasobnych w materię organiczną.

W takim przypadku, przy powyższej zasobności, aby uzyskać plon w granicach 4 ton nasion z hektara, wskazane jest nawożenie w zakresie 140-180 kg K2O/ha i 80-110 kg P2O5/ha. Natomiast na glebach o niskiej zasobności, nawożenie mineralne należy zwiększyć o około 25-50% w stosunku do potrzeb. Warto mieć rozpoznaną zasobność gleby na polu, na którym zamierzamy uprawiać rzepak już przed siewem przedplonu. W razie potrzeby przynajmniej częściowo zwiększymy jego nawożenie.

Ustalenie odpowiednich dawek nawozów

Rzepak budując bardzo głęboki system korzeniowy, pobiera znaczne ilości składników pokarmowych z podglebia. Efektywne pobieranie składników pokarmowych może sięgać nawet do 1,5 m. Stąd też zwiększone nawożenie rośliny przedplonowej ma na celu przede wszystkim wzbogacenie głębszych warstw gleby. Oczywiście nawożenie bieżące na glebach wyczerpanych również musi być odpowiednio większe. Ustalając wysokość nawożenia mineralnego fosforem i potasem rzepaku należy:

  • ustalić zapotrzebowanie,
  • uwzględnić zasobość gleby w przyswajalne składniki pokarmowe,
  • mieć na uwadze dopływ składników z przyorywanych resztek pożniwnych lub stosowanych nawozów naturalnych (obornik, gnojówka, gnojowica).

W tym celu należy systematycznie prowadzić bilans obu składników w zmianowaniu. Należy korygować przed każdym kolejnym sezonem wegetacyjnym dane o plonach i ilości składników wprowadzonych do gleby w resztkach pożniwnych czy zastosowanych nawozach naturalnych.Warto wiedzieć, że przykładowo decydując się na przyoranie słomy do gleby, wraca większość pobranego przez rośliny potasu. Składnik ten gromadzony jest przede wszystkim w organach wegetatywnych roślin. Odmiennie wygląda sytuacja z fosforem. Jest on głównie gromadzony w ziarnie i nasionach, a co się z tym wiąże w większości wywożony jest z pola.

Nawożenie szczególnie potasem rzepaku ozimego można podzielić na dwie części. Około 1/2-3/4 zastosować jesienią przedsiewnie, a około 1/2-1/4 późną jesienią lub wiosną przed ruszeniem wegetacji. Im wcześniej, tym lepiej, gdyż nawóz, aby mógł zadziałać, nie tylko musi się rozpuścić, ale również przemieścić w głąb gleby, a to wymaga czasu i opadów. Jest to rozwiązanie szczególnie interesujące na glebach lekkich, gdzie jest większe ryzyko wypłukania potasu w głąb profilu. Przy czym podział dawki potasu na jesienną i wiosenną wskazany jest przede wszystkim na glebach o co najmniej średniej zasobności w przyswajalny składnik.

Wybór nawozów fosforowych i potasowych

Dokonując wyboru nawozów fosforowych i potasowych do przedsiewnego nawożenia rzepaku, warto zwrócić uwagę na fakt, że rzepak nie ma preferencji co do form chemicznych tych składników zawartych w nawozach. Ważne jest, aby nawozy te po zastosowaniu w miarę szybko rozpuściły się w glebie, gdyż rośliny pobierają składniki pokarmowe z roztworu glebowego, a więc po uprzednim ich rozpuszczeniu w „wodzie glebowej”.

Problem z rozpuszczalnością dotyczy przede wszystkim nawozów fosforowych lub wieloskładnikowych z zawartością fosforu. Na rynku znajduje się szereg nawozów, które zawierają przynajmniej część tego składnika (czasami większość) w formach bardzo słabo rozpuszczalnych w wodzie. Zatem uwalnianie fosforu do gleby z tego typu nawozów odbywa się w długim okresie czasu. Stąd też szczególnie w sytuacji niskich zasobności gleby w przyswajalny fosfor, nawożenie rzepaku fosforem powinno opierać się na nawozach łatwo rozpuszczalnych. Jednocześnie dokonując wyboru nawozu, warto zwrócić uwagę na zawartość składników drugoplanowych. Przykładowo magnezu czy siarki, gdyż nawet niewielka ich zawartość pozwala na pokrycie jesiennych potrzeb rzepaku, które względem tych składników nie są duże.

Jaką rolę odgrywa fosfor i potas w uprawie rzepaku i jakie dawki stosować?

Rola fosforu i potasu w uprawie rzepaku jest bardzo ważna. Jednakże głównym składnikiem pokarmowym, który jest odpowiedzialny za prawidłowe przygotowanie rzepaku do zimy jest azot. Na azot, jako składnik pokarmowy należy spojrzeć dwojako.

Z jednej strony azotem jesienią należy nawozić z umiarem. Oznacza to, że należy unikać przenawożenia tym składnikiem, gdyż powoduje on między innymi przyspieszenie wzrostu rośliny. Przed zimą nie zawsze jest to korzystne, ponieważ zbyt duża dostępność azotu może prowadzić do nadmiernego „wybujania" łanu rzepaku i wyniesienia pąka wierzchołkowego. Dodatkowo zwiększa zawartość wody w roślinie, co zmniejsza mrozoodporność oraz zmniejsza odporność roślin na choroby. Dlatego należy zachować szczególną ostrożność z nawożeniem azotem:

  • przy wczesnych siewach,
  • przy odmianach o dynamicznym tempie wzrostu,
  • na stanowiskach nawożonych obornikiem lub gnojowicą,
  • na stanowiskach zasobnych w próchnicę w warunkach sprzyjających mineralizacji azotu organicznego (wilgotna i ciepła jesień),
  • po przedplonach, które pozostawiły dużo azotu w glebie.

Z drugiej jednak strony, dobrze rozwinięty łan rzepaku już jesienią jest w stanie pobrać od 60 do 80 kg N. Natomiast łany wybujałe potrafią zgromadzić nawet ponad 100 kg N/ha. Zatem, aby zapewnić odpowiednią fazę rozwojową roślin przed zimą, jak i ich właściwe odżywienie w stanowiskach ubogich w azot zlecane jest nawożenie tym składnikiem w ilości 20-40 kg N/ha. Jednocześnie w sytuacji, gdy pomimo przedsiewnego nawożenia rzepaku azotem lub jego braku pojawią się na rzepaku objawy niedoboru tego składnika to azot w miarę możliwości (jeśli nie grozi to rozhartowaniem roślin przed zimą) należy zastosować po wschodach roślin, stosując nawożenie doglebowe lub dokarmianie dolistne.

Zapamiętaj

  • Rzepak ozimy fundament pod przyszły plon buduje już jesienią.
  • Przygotowanie roślin do zimy zależy zarówno od stopnia rozwoju roślin, jak i ich odżywienia.
  • Przed siewem rzepak powinien być nawożony przede wszystkim fosforem i potasem, a często także azotem i magnezem.
  • Nawożenie przedsiewne powinno być tak opracowane, aby umożliwić roślinie zbudowanie odpowiednio dużej i dobrze odżywionej rozety. Należy też doprowadzić glebę do takiej zasobności w przyswajalny fosfor, potas i magnez, aby składniki te nie ograniczały plonu zarówno w okresie jesiennym, jak i wiosennym.

Top