Wapnowanie – podstawowy czynnik agrotechniczny

Regulacja odczynu gleby to podstawa

Odczynu gleby nie da się porównać z niedoborem żadnego ze składników pokarmowych, takich jak azot, fosfor czy potas. W przeciwieństwie do niedoborów składników pokarmowych, które bezpośrednio ograniczają wzrost roślin, wartość pH ma kolosalny wpływ na środowisko ich życia, tj. glebę. Odczyn decyduje o tym, co żyje w danej glebie. Dotyczy to najmniejszych mikroorganizmów, bakterii, grzybów oraz roślin uprawnych.

Zakwaszenie wpływa na toksyczność niektórych pierwiastków. Przykładowo glin, który przy niskim pH (poniżej 5,5) może stanowić zagrożenie dla rozwoju roślin. Pierwiastek ten ogranicza przede wszystkim rozwój systemu korzeniowego.

Odczyn pH wpływa również na procesy wietrzenia minerałów i magazynowania składników pokarmowych w glebie (sorpcja). Decyduje to o ilości składników pokarmowych dostępnych dla roślin. Wartość pH ma także wpływ na jakość i tempo powstawania w glebie próchnicy, jak również na procesy uwalniania z niej składników pokarmowych.

Jednak przede wszystkim odczyn pH decyduje o dostępności składników pokarmowych w glebie dla roślin. Dotyczy to zarówno makro, jak i mikroelementów.

Pierwszoplanowe znaczenie nawozów wapniowych

Poza tym odczyn ma bardzo istotny wpływ na strukturę gleby. Wapń stanowi lepiszcze agregatów glebowych - gruzełków. Już przy lekkim zakwaszeniu (poniżej pH 6,2) minerały ilaste (najdrobniejsze frakcje gleby odpowiedzialna za jej żyzność) stają się mobilne. Prowadzi to do rozpadu agregatów glebowych, pogorszenia struktury oraz wymywania minerałów w głąb profilu. W ten sposób następuje degradacja gleby.

Zatem z przytoczonych informacji wynika, że utrzymywanie odpowiedniego odczynu gleby w racjonalnej produkcji roślinnej ma znaczenie pierwszoplanowe. W razie potrzeby najpierw trzeba glebę odkwasić. Dopiero następnie planować nawożenie makro i mikroskładnikami.

Tymczasem warto zwrócić uwagę na zużycie nawozów wapniowych w naszym kraju. Przez ostatnie pięć lat było ono na drastycznie niskim poziomie (poniżej 40 kg CaO/ha). Wcześniej stan ten również nie był zadowalający. Skutkuje to tym, że systematycznie wzrasta udział gleb kwaśnych i bardzo kwaśnych. W takich warunkach nie tylko spadają plony, ale również rosną koszty produkcji. Zarówno nakłady na uprawę, nawożenie, jak i ochronę chemiczną muszą być większe a przy tym zabiegi te są zazwyczaj mniej efektywne.

Zapotrzebowanie na wapnowanie

Wskaźnikiem potrzeb wapnowania jest pH gleby (tab.1). Jednakże dla prawidłowego ustalenia dawki wapna Stacje Chemiczno Rolnicze uwzględniają także jej kategorię agronomiczną (tab. 2 i 3). Zgodnie z zaleceniami tej metody każda gleba charakteryzuje się optymalnym zakresem pH z rolniczego punktu widzenia, tzn. w zakresie tym wypadkowa dostępności wszystkich składników pokarmowych i wody, a także warunki wzrostu roślin są najkorzystniejsze. Wapnowanie powyżej tego zakresu jest zabiegiem zbędnym, a nawet szkodliwym. Z tej też przyczyny zawsze wapnuje się glebę, a nie roślinę. Następnie dopiero dokonuje się doboru roślin do poszczególnego rodzaju i odczynu gleby. W praktyce niestety często robi się odwrotnie. Przykładowo rośliny wymagające uprawia się na słabych stanowiskach. Dopiero później stara się poprawić ich żyzność. Takie postępowanie nie tylko prowadzi do wzrostu kosztów uprawy. Bardzo często bywa również mało efektywne.

Większość upraw rolniczych rozwija się najlepiej na glebach o odczynie od lekko-kwaśnego do obojętnego. Przy czym poszczególne gatunki roślin mają specyficzne wymagania pod tym względem. Wrażliwość roślin na kwaśny czy zasadowy odczyn gleby uzależniona jest przede wszystkim od:

• składu granulometrycznego (kategorii agronomicznej)
• zawartości materii organicznej.

Im gleba cięższa tym z reguły zawiera więcej związków glinu, żelaza i manganu. W kwaśnym środowisku ulegają one rozpuszczaniu i mogą być toksyczne dla roślin. Dotyczy to zwłaszcza glinu. Dlatego rośliny gleb zwięźlejszych wymagają pH w granicach obojętnego (buraki cukrowe, rzepak, jęczmień, groch, bobik, lucerna). Natomiast rośliny gleb lekkich stosunkowo dobrze znoszą kwaśny odczyn (łubin, seradela, ziemniak, żyto). Przy czym bardziej efektywna jest ich uprawa w zakresie odczynu lekko kwaśnego.

Wapnowanie na przedplon

Na odkwaszanie gleby czy zapobieganie jej zakwaszaniu należy zawsze patrzeć przez pryzmat zmianowania. Nawozy wapniowe powinno stosować się pod przedplon. Po nim przyjdzie w zmianowaniu roślina najbardziej wymagająca pod względem odczynu gleby. Mogą to być buraki cukrowe, rzepak, lucerna czy jęczmień. Przykładowo, gdy rzepak ozimy poprzedza pszenica ozima, to wapnowanie powinniśmy wykonać przed jej siewem. Wynika to z tego, że efekt działania nawozów odkwaszających najczęściej jest optymalny w drugim roku po zastosowaniu. Gdy wykonamy wapnowanie, wymagany jest pewien czas, aż nawóz się rozpuści. Dopiero wtedy gleba będzie odkwaszona. Co w przypadku braku wapnowania pod przedplon? Wtedy nawóz wapniowy należy zastosować natychmiast po zbiorze przedplonu i dobrze go wymieszać z glebą. W takiej sytuacji ze względu na szybkość działania, o ile to możliwe (patrz kategoria agronomiczna gleby), preferowane są nawozy tlenkowe. Natomiast z nawozów węglanowych najszybszym działaniem odznacza się kreda. Powstając w innych warunkach posiada ona strukturę ziaren bardziej podatną na rozpuszczanie w glebie.

Jak prawidłowo wykonać zabieg?

Dokonując wyboru terminu wapnowania, należy mieć także na uwadze reakcje nawozów wapniowych z innymi nawozami. W efekcie może prowadzić to do strat składników pokarmowych. Dlatego nawozów zawierających formę amonową azotu, jak i nawozów fosforowych nie powinno się stosować bezpośrednio przed lub po wapnowaniu (straty azotu w postaci ulatniającego się amoniaku i fosforu poprzez jego uwstecznianie do form nierozpuszczalnych w wodzie). Z tej samej przyczyny (straty azotu) nie należy wysiewać wapna na obornik lub gnojowicę. Między tymi zabiegami wskazana jest przerwa. Powinna ona trwać przynajmniej 4-6 tygodni. Trzeba również pamiętać, że warunkiem prawidłowego działania nawozów wapniowych jest ich równomierne wymieszanie z glebą. Dotyczy to całej głębokości warstwy ornej. Dlatego zaleca się wapnować pod podorywkę. Zabieg ten w połączeniu z późniejszą orką siewną lub przedzimową pozwala na spełnienie tego warunku.

Jak często wapnować?

Kolejnym zagadnieniem, które należy rozważyć to częstotliwość stosowania nawozów wapniowych. Rolnicy bardzo często zadają sobie pytanie, czy wapno stosować w małych dawkach częściej? Czy w dużych, ale rzadziej?

Generalnie wapnowania nie należy łączyć z innymi zabiegami nawozowymi.

Gleba zwapnowana jest w stanie utrzymywać odpowiedni odczyn przez dłuższy okres (tym dłużej im ma większy kompleks sorpcyjny). W praktyce przyjmuje się, że korekty odczynu powinno się dokonywać, co 3-5 lat.

• Gleby lekkie (mniejszy kompleks sorpcyjny) wapnujemy częściej mniejszymi dawkami.
• Natomiast gleby ciężkie (większy kompleks sorpcyjny) większymi.

Jednocześnie bardzo ważne jest, aby nie dopuszczać do zbyt dużego spadku odczynu gleby. Mianowicie gleby lekkie należy wapnować, gdy odczyn zbliży się do pH 5,5, średnie 6,0 a ciężkie 6,5. Zbyt długie zwlekanie z wapnowaniem nie tylko wpływa na wysokość dawki wapna. Sprawia także, że gleba w dłuższym okresie jest mniej sprawna.

Poza tym przeprowadzając wapnowanie w „porę”, w większym stopniu możemy bazować na nawozach węglanowych. Wtedy bowiem nie zależy nam na bardzo szybkim ich rozpuszczeniu w glebie.

Wybór nawozu

Znając potrzeby wapnowania, w kolejnym etapie należy dokonać wyboru nawozu. W praktyce sprowadza się to do wyboru między nawozem typu węglanowego – CaCO3, MgCO3 (działa wolniej) lub tlenkowego – CaO, MgO (działa szybciej). Można oczywiście stosować również nawozy mieszane. Nawozy węglanowe stosujemy na wszystkie gleby. Natomiast nawozy tlenkowe zalecane są przede wszystkim na gleby średnie i ciężkie. Poza odkwaszaniem mają one szczególnie pozytywny wpływ na strukturę i warunki wodno-powietrzne. Natomiast nie zaleca się ich stosowania (szczególnie w wysokich dawkach) na gleby lekkie i bardzo lekkie. Mogą spowodować tam więcej szkód niż korzyści, gdyż specyfika działania tych nawozów (po zastosowaniu wydziela się wysoka temperatura) sprawia, że częściowo zostaje spalona próchnica. Jak wiadomo, gleby lekkie są szczególnie ubogie w ten składnik. Dokonując wyboru nawozów wapniowych, należy także zwrócić uwagę na zawartość składników drugoplanowych. Przykładowo nawozy zawierające magnez poza działaniem odkwaszającym, w dłuższym okresie pozwalają uzupełnić rezerwy glebowe tego składnika. Jest to szczególnie ważne, gdyż gleby w Polsce są naturalnie ubogie w magnez.

Zapamiętaj:

1. Regulacja odczynu gleby ma pierwszeństwo przed innymi zabiegami nawozowymi.

2. Uprawa roślin na glebach kwaśnych skutkuje nie tylko spadkiem plonów, ale również wzrostem kosztów produkcji.

3. Każda gleba swój optymalny zakres pH z rolniczego punktu widzenia, tzn. w zakresie tym wypadkowa dostępności wszystkich składników pokarmowych i wody, a także warunki wzrostu roślin są najkorzystniejsze.

4. W praktyce rolniczej wskazane jest wapnowanie zachowawcze — nie można dopuszczać do zbyt dużego spadku odczynu gleby.

5. Dokonując wyboru nawozów wapniowych należy także zwrócić uwagę na zawartość składników drugoplanowych.