Fuzarioza kłosów zbóż [Gibberella avenacea]
Fuzarioza kłosów zbóż – charakterystyka
Fuzarioza zbóż, znana także jako fuzarioza kłosów zbóż, jest chorobą roślin wywoływaną przez różne gatunki grzybów z rodzaju Fusarium, głównie przez Fusarium culmorum, Fusarium graminearum oraz Fusarium avenaceum.
Objawy występowania fuzariozy zbóż
Fuzarioza kłosów objawia się przede wszystkim żółtym, częściowym lub całkowitym przebarwieniem (wyblaknięciem) kłosów, które jest często jednym z pierwszych zauważalnych symptomów infekcji. W warunkach wysokiej wilgotności na zainfekowanych kłosach pojawia się nalot, zazwyczaj białawy, który w miarę rozwoju choroby może przyjmować różowe lub czerwonawe zabarwienie. Na powierzchni tego nalotu często widoczne są pomarańczowe lub łososiowe sporodochia, czyli skupiska zarodników grzyba. W przypadku silnego porażenia zarodniki te mogą występować nie tylko na kłosie, ale również na plewach, plewkach, osadce kłosowej oraz wzdłuż źdźbła u nasady kłosa.Ziarniaki pochodzące z porażonych kłosów są często zniekształcone. Nawet jeśli ich rozmiar nie odbiega od ziarniaków zdrowych, to na ich powierzchni oraz na plewach widoczna jest grzybnia i łososiowe sporodochia. Pokrój chorych kłosów zazwyczaj nie różni się od kłosów zdrowych, jednak w miejscach silnych objawów porażona część kłosa może być wyraźnie zwężona. W przypadku zakażenia zielonych kłosów może również dojść do zahamowania procesów asymilacyjnych.
Fuzarioza kłosów zbóż — gdzie występuje?
Fuzarioza kłosów zbóż najczęściej występuje w rejonach o podwyższonej wilgotności i umiarkowanej temperaturze, zwłaszcza w okresie kwitnienia zbóż, czyli od końca maja do początku lipca.
Choroba ta jest szczególnie powszechna w intensywnie uprawianych obszarach, gdzie zboża dominują w strukturze zasiewów, a płodozmian jest ograniczony, na przykład gdy pszenica jest uprawiana po kukurydzy lub po innej pszenicy.
Największe nasilenie fuzariozy obserwuje się na glebach cięższych, które zatrzymują wilgoć, oraz tam, gdzie latem występują częste opady, zwłaszcza w czerwcu. Wilgotne i ciepłe warunki sprzyjają infekcjom w czasie kwitnienia, co jest kluczowym momentem dla rozwoju choroby.
Dodatkowo fuzarioza kłosów zbóż łatwiej rozwija się w gęstych łanach, gdzie utrudniona jest cyrkulacja powietrza, a resztki pożniwne nie zostały odpowiednio rozdrobnione i przyorane.
Niewłaściwe praktyki agrotechniczne, takie jak brak zmianowania, nadmierne nawożenie azotem czy brak skutecznej ochrony fungicydowej, także zwiększają ryzyko wystąpienia choroby.
Kiedy może się pojawić fuzarioza zbóż?
Fuzarioza kłosów zbóż może pojawić się w czasie kwitnienia, kiedy panują sprzyjające warunki atmosferyczne. Największe ryzyko infekcji występuje, gdy średnia dobowa temperatura powietrza wynosi około 25°C, przy czym początek infekcji może nastąpić już przy temperaturze powyżej 20°C.
Kluczowa jest również wysoka wilgotność – na poziomie 85–90% – utrzymująca się przez co najmniej 24 do 40 godzin. Takie warunki sprzyjają kiełkowaniu zarodników grzybów i ich wnikaniu do tkanek kłosa.
Fuzarioza zbóż jest wyjątkowo groźną chorobą, ponieważ może powodować znaczne straty w plonie, a także zagrażać zdrowiu ludzi i zwierząt. Wynika to z obecności mykotoksyn – silnie toksycznych substancji wytwarzanych przez grzyby z rodzaju Fusarium, które osadzają się na ziarniakach.
Na podatność roślin na porażenie wpływają także inne czynniki środowiskowe, takie jak obecność wody oraz intensywne światło. Zboża w okresie kłoszenia są szczególnie narażone, ponieważ właśnie wtedy ilość światła jest zazwyczaj bardzo duża, co dodatkowo sprzyja namnażaniu się grzybów pasożytniczych. Grzyby z rodzaju Fusarium należą do pasożytów okolicznościowych, które wykorzystują korzystne warunki środowiskowe do szybkiego rozwoju i infekowania roślin.
Fuzarioza zbóż – zapobieganie
Zapobieganie fuzariozie zbóż opiera się na kilku kluczowych praktykach agrotechnicznych. Przede wszystkim ważne jest stosowanie podorywki i głębokiej orki jesiennej, które pomagają w niszczeniu resztek roślinnych będących źródłem infekcji. Niezbędne jest używanie kwalifikowanego, zdrowego materiału siewnego, najlepiej zaprawionego przeciwko patogenom. Starannie przyoranie pozostałości po porażonej plantacji dodatkowo ogranicza rozwój grzybów. Racjonalne nawożenie, czyli stosowanie odpowiednich ilości składników NPK oraz utrzymanie właściwych proporcji między nimi, wspomaga kondycję roślin i zmniejsza podatność na choroby. Rozszerzenie płodozmianu oraz zachowanie przerwy w uprawie roślin zbożowych na tym samym polu również ogranicza kumulację patogenów w glebie. Dobór odmian odpornych lub tolerancyjnych na fuzariozę, choć nie gwarantuje całkowitej ochrony (brakuje odmian genetycznie odpornych na gatunki Fusarium), pozwala zmniejszyć nasilenie choroby dzięki różnicom w reakcji genotypowo-środowiskowej. Warto więc wybierać odmiany najlepiej przystosowane do lokalnych warunków i zagrożeń.
Fuzarioza kłosów zbóż – zwalczanie
Zwalczanie fuzariozy kłosów zbóż powinno zaczynać się już na etapie przygotowania materiału siewnego, poprzez stosowanie zapraw nasiennych , które chronią rośliny przed wczesnym porażeniem grzybami z rodzaju Fusarium. Zaprawy te ograniczają rozwój patogenów na początku wegetacji, co pomaga zredukować ryzyko infekcji w późniejszych fazach rozwoju roślin.
Jeśli pomimo profilaktyki choroba pojawi się w uprawie, bardzo ważne jest szybkie i skuteczne zastosowanie odpowiednich środków chemicznych. Fungicydy stanowią podstawę chemicznej ochrony przed fuzariozą – ich aplikacja w fazie kwitnienia, gdy rośliny są najbardziej podatne na infekcję, jest kluczowa.
Wybór odpowiedniego preparatu oraz prawidłowa technika oprysku mają decydujące znaczenie dla skuteczności zabiegu. Fungicydy dostępne na rynku różnią się składem i zakresem działania, dlatego warto sięgać po produkty o potwierdzonej skuteczności przeciwko patogenom z rodzaju Fusarium.
Regularne monitorowanie plantacji pozwala na szybkie wykrycie pierwszych objawów i podjęcie natychmiastowych działań. Dodatkowo, zwalczanie fuzariozy powinno być częścią zintegrowanej ochrony roślin, która obejmuje również metody agrotechniczne, takie jak właściwy płodozmian, odpowiednie nawożenie i uprawę odmian mniej podatnych na chorobę. Tylko połączenie różnych metod, w tym stosowania środków chemicznych, takich jak fungicydy, daje najlepsze efekty w ograniczaniu strat spowodowanych przez fuzariozę kłosów zbóż.
Fuzarioza kłosów zbóż – szkodliwość
Fuzarioza kłosów zbóż to jedna z najgroźniejszych chorób grzybowych występujących w uprawach zbóż , zwłaszcza pszenicy i jęczmienia . Patogeny z rodzaju Fusarium, odpowiedzialne za tę chorobę, infekują kłosy głównie w okresie kwitnienia, prowadząc do porażenia ziarniaków i pogorszenia jakości plonu.
Choroba ta może powodować znaczne straty plonu, sięgające nawet kilkudziesięciu procent w latach sprzyjających jej rozwojowi (ciepłe i wilgotne warunki w czasie kwitnienia). Porażone kłosy są często źle wykształcone, ziarno w nich jest pomarszczone, lekkie i niskiej wartości technologicznej.
Jednak największym zagrożeniem związanym z fuzariozą jest produkcja mykotoksyn , takich jak deoksyniwalenol (DON), zearalenon czy toksyny T-2 i HT-2. Te związki są silnie toksyczne dla ludzi i zwierząt – mogą powodować zatrucia, uszkodzenia narządów wewnętrznych, obniżenie odporności oraz zaburzenia hormonalne i rozrodcze. Spożycie ziarna skażonego mykotoksynami może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, dlatego obowiązują rygorystyczne normy dotyczące ich zawartości w ziarnie konsumpcyjnym i paszowym.
Ponadto, obecność mykotoksyn w ziarnie znacząco obniża jego wartość handlową – partie przekraczające dopuszczalne poziomy nie mogą być wykorzystane do produkcji żywności ani pasz, co skutkuje stratami ekonomicznymi dla rolników i przetwórców.
Ze względu na poważne konsekwencje zdrowotne i ekonomiczne, zapobieganie fuzariozie oraz skuteczne jej zwalczanie – z wykorzystaniem metod agrotechnicznych, odpornych odmian oraz środków ochrony roślin, takich jak fungicydy – powinno być priorytetem w integrowanej ochronie zbóż.
Skuteczne środki na fuzariozę zbóż
Fuzarioza kłosów zbóż rozwija się intensywnie w okresie kwitnienia, zwłaszcza przy wysokiej wilgotności powietrza i temperaturze około 25°C. Infekcja może prowadzić do znacznych strat plonu oraz obniżenia jakości ziarna poprzez obecność mykotoksyn, które są trudne do usunięcia podczas standardowych procesów przetwórczych.W zwalczaniu fuzariozy kłosów kluczową rolę odgrywają fungicydy zawierające substancje czynne z grupy triazoli.
Jednak nie wszystkie środki grzybobójcze z tej grupy są zarejestrowane do zwalczania tej konkretnej choroby. Osiris® Revy to nowoczesny fungicyd firmy BASF, przeznaczony do ochrony zbóż przed chorobami grzybowymi, w tym fuzariozą kłosów.
Fungicyd zawiera dwie substancje czynne: mefentriflukonazol (50 g/l) oraz protiokonazol (100 g/l). Mefentriflukonazol, znany również jako Revysol® , to triazol nowej generacji, charakteryzujący się wysoką skutecznością działania nawet w niskich temperaturach. Protiokonazol to sprawdzony fungicyd o szerokim spektrum działania, skuteczny w walce z chorobami liści i kłosów.
Zaawansowana formulacja Osiris® Revy zapewnia szybkie wnikanie substancji czynnych do rośliny, co pozwala na skuteczne zatrzymanie istniejącej infekcji i ochronę przed kolejnymi atakami patogenów. Wewnątrz rośliny protiokonazol przekształca się w protiokonazol-destio, główny metabolit odpowiedzialny za działanie fungicydowe preparatu.
Dodatkowo obecność adiuwantów i zwilżaczy zwiększa przyczepność preparatu do rośliny i przyspiesza wnikanie substancji czynnych. Część produktu po aplikacji wiąże się z warstwą woskową, tworząc barierę ochronną, a reszta szybko przenika przez tkanki rośliny, zapewniając ochronę przed zmywaniem przez deszcz oraz negatywnym oddziaływaniem promieniowania UV.
Stosowanie Osiris® Revy w fazie rozwojowej roślin od BBCH 61 do 69, odpowiadającej okresowi od początku do końca kwitnienia, pozwala na skuteczną ochronę kłosa i górnych liści w końcowej fazie wzrostu.
Rekomendowana dawka dla wszystkich gatunków zbóż (pszenica ozima i jara, jęczmień ozimy i jary, żyto ozime, pszenżyto ozime) wynosi 1,5 l/ha. Zaleca się opryskiwanie drobnokropliste. Osiris® Revy stosuje się jako zabieg T3 w zbożach, który jest kluczowy dla ochrony kłosa i górnych liści w końcowej fazie wzrostu. Ten zabieg zapewnia ochronę w kluczowym momencie, gdy zboża są szczególnie narażone na infekcje. Badania wykazały, że stosowanie Osiris® Revy w terminie T3 może przełożyć się na zauważalną zwyżkę plonu.Osiris® Revy jest zarejestrowany do stosowania w następujących uprawach:
Zastosowanie Osiris® Revy zapewnia znaczącą redukcję mykotoksyn, co jest kluczowe w zwalczaniu Fusarium. Mykotoksyny w pszenicy stanowią poważne wyzwanie, ponieważ są trwałe i odporne na standardowe procesy obróbki. Redukcja ich poziomu ma istotne znaczenie dla jakości ziarna oraz zdrowia zwierząt i ludzi.
Dzięki układowemu działaniu Osiris® Revy wnika do wnętrza rośliny i przemieszcza się wraz z sokami, zapewniając pełną ochronę. Może być stosowany zapobiegawczo, interwencyjnie, a także wyniszczająco.
Osiris® Revy to skuteczny fungicyd w ochronie zbóż przed fuzariozą kłosów zapewniający wysoką efektywność działania, redukcję mykotoksyn oraz poprawę jakości i ilości plonu.
Fuzarioza zbóż – cykl rozwojowy
Cykl rozwojowy fuzariozy zbóż zaczyna się od przezimowania grzybni na resztkach pożniwnych oraz na ziarniakach, które podczas siewu mogą przedostać się do gleby. W sprzyjających warunkach grzyby wytwarzają zarodniki bezpłciowe, zwane konidiami, które są przenoszone przez wiatr oraz kropelki deszczu na powierzchnię kłosów zbóż. Konidia osadzają się na kłosach i wnikają do ich tkanek przez różnego rodzaju uszkodzenia, szczeliny lub naturalne otwory. Po dostaniu się do wnętrza kłosa konidia kiełkują i rozwijają grzybnię, która rozrasta się w tkankach rośliny, prowadząc do uszkodzeń oraz rozwoju choroby. W ten sposób grzyb kontynuuje swój cykl życiowy, infekując kolejne rośliny i powodując coraz większe szkody w uprawach.
Jakie są przyczyny rozwoju fuzariozy kłosów zbóż?
Przyczyny rozwoju fuzariozy kłosów zbóż są związane przede wszystkim z niekorzystnymi praktykami agrotechnicznymi oraz obecnością źródeł infekcji w uprawie. Jednostronny płodozmian, czyli powtarzanie tych samych lub podobnych gatunków zbóż na tym samym polu, sprzyja kumulacji patogenów w glebie i resztkach roślinnych, co zwiększa ryzyko zakażenia. Zainfekowany materiał siewny stanowi bezpośrednie źródło choroby, która mogą szybko porazić nowo wysiane rośliny.
Pozostawione resztki pożniwne, zwłaszcza jeśli nie zostaną odpowiednio przyorane, stanowią idealne środowisko do przetrwania grzybni i rozwijania się zarodników. Nieracjonalne nawożenie, szczególnie nadmiar azotu, osłabia rośliny i zwiększa ich podatność na choroby. Zbyt duża gęstość siewu prowadzi do zagęszczenia łanu, co utrudnia cyrkulację powietrza i sprzyja powstawaniu wilgotnego mikroklimatu, idealnego dla rozwoju fuzariozy. Wszystkie te czynniki razem tworzą dogodne warunki do rozwoju choroby i zwiększają ryzyko strat w plonie.
Jakie uprawy atakuje fuzarioza kłosów zbóż?
Fuzarioza kłosów zbóż najsilniej rozwija się na zbożach ozimych a słabiej na zbożach jarych. Najczęstsza jest fuzarioza kłosów pszenicy ozimej oraz fuzarioza kłosów pszenżyta ozimego , natomiast rzadziej występuje fuzarioza kłosów jęczmienia .
Jakie są skutki rozwoju fuzariozy zbóż?
Rozwój fuzariozy kłosów zbóż niesie ze sobą poważne konsekwencje zarówno dla ilości, jak i jakości plonów. Jednym z najgroźniejszych skutków choroby jest wytwarzanie przez grzyby toksycznych mykotoksyn, które osadzają się w ziarnie. Mykotoksyny te są silnie trujące dla ludzi i zwierząt, co powoduje poważne zagrożenie zdrowotne oraz ogranicza możliwości wykorzystania ziarna w produkcji żywności i pasz.Poza zagrożeniem toksykologicznym fuzarioza powoduje znaczne obniżenie plonu poprzez uszkodzenie tkanek kłosów, co prowadzi do zniekształcenia i osłabienia ziarniaków oraz zahamowania ich rozwoju.
Ziarno pochodzące z porażonych kłosów jest często mniejsze, zniekształcone i ma gorsze parametry technologiczne, co negatywnie wpływa na jego wartość rynkową. Choroba osłabia także zdolność kiełkowania ziarna oraz jego siłę wzrostu, co przekłada się na niższą jakość materiału siewnego.
W skali gospodarstwa, fuzarioza kłosów powoduje znaczne straty ekonomiczne wynikające z obniżenia wielkości i jakości plonów, konieczności stosowania kosztownych środków ochrony roślin oraz ograniczeń w sprzedaży ziarna z powodu obecności szkodliwych mykotoksyn. Wszystko to sprawia, że kontrola i zapobieganie fuzariozie jest kluczowe dla utrzymania zdrowych i wartościowych upraw zbóż.
Jakie są skutki rozwoju fuzariozy zbóż?
Rozwinięcie fuzariozy kłosów zbóż może doprowadzić do wytworzenia toksycznych mykotoksyn w ziarnie i w efekcie ogromnych strat w ilości i jakości plonów.