Rdza żółta zbóż i traw [Puccinia striiformis]
Rdza żółta zbóż – charakterystyka
Rdza żółta zbóż i traw to groźna choroba grzybowa wywoływana przez Puccinia striiformis, która atakuje głównie pszenicę , jęczmień , żyto , pszenżyto oraz trawy. Grzyb zimuje w oziminach i wieloletnich trawach. Chorobie sprzyjają chłodne i wilgotne warunki (8–15°C), szczególnie wiosną, a jej rozwój prowadzi do osłabienia roślin, deformacji kłosów i znacznych strat plonu. Objawy choroby widoczne są przede wszystkim na liściach, gdzie tworzą się charakterystyczne żółtopomarańczowe pasma i plamy zarodników (urediniów), ułożone wzdłuż nerwów liścia. Porażeniu mogą ulec także pochwy liściowe, źdźbła, kłosy, plewy i ziarniaki. W warunkach suchej i gorącej pogody mogą pojawiać się również tylko martwice i wyblaknięcia w postaci smug.
Rdza żółta zbóż i traw czasem może być mylona z innymi rodzajami rdzy – rdzą brunatną i rdzą źdźbłową – jednak wyróżnia się kolorem i układem zarodników. Uredinia rdzy żółtej mają barwę żółtopomarańczową i tworzą pasma wzdłuż nerwów liści, co stanowi cechę diagnostyczną. Skuteczna ochrona opiera się na profilaktyce, wyborze odmian odpornych oraz zastosowaniu fungicydów natychmiast po zauważeniu pierwszych objawów w łanie.
Jak rozpoznać rdzę żółtą?
Rdzę żółtą zbóż i traw najlepiej rozpoznaje się po charakterystycznych objawach widocznych na liściach, gdzie pojawiają się żółtopomarańczowe, brodawkowate skupiska zarodników (uredinia) ułożone wzdłuż nerwów liścia, tworzące długie, koralikowate pasma. Warto szukać tych zmian szczególnie na liściach w gniazdowym rozmieszczeniu, czyli w miejscach o rozjaśnionej, placowej strukturze łanu. Ponadto pomocne jest obserwowanie porażonych kłosów, plewek oraz ziarniaków, gdzie mogą pojawić się podobne skupiska. Ważne jest też odróżnienie rdzy żółtej od innych rdzy, takich jak rdza brunatna czy rdza źdźbłowa, które różnią się kolorem i układem zarodników.
Objawy występowania rdzy żółtej zbóż
Objawy choroby rdzy żółtej zbóż i traw są dość charakterystyczne i zazwyczaj występują placowo w łanie, w postaci tzw. gniazd porażenia. Na tych obszarach widoczne są rozjaśnienia, które powinny wzbudzić czujność producentów. Najczęściej porażane są liście, ale grzyb może atakować także inne nadziemne części roślin, w tym pochwy liściowe, kłosy, plewki oraz ziarniaki.
Na blaszce liściowej pojawiają się żółtopomarańczowe brodawkowate skupienia zarodników (uredinia), które w początkowej fazie choroby – zazwyczaj w czerwcu – lokalizują się wzdłuż nerwów liścia, tworząc charakterystyczne, długie, koralikowate pasma. Czasami, szczególnie u młodych roślin, uredinia mogą być rozmieszczone bardziej nieregularnie.
W miarę postępu infekcji objawy mogą się przenosić na inne części roślin – także na kłosy, co znacznie obniża ich jakość.W późniejszych fazach choroby, szczególnie na zasychających liściach, od spodniej strony blaszki, rozwijają się brunatnoczarne telia – zarodniki przetrwalnikowe. Układają się one w pasma o kreskowym kształcie, są pokryte nabłonkiem i mogą również tworzyć koralikowate skupiska.
Skórka rośliny w miejscach obecności zarodników często pęka, co dodatkowo osłabia roślinę i skutkuje słabym wykształceniem ziarna oraz ogólnym spadkiem plonu. Wnętrze porażonych fragmentów zawiera liczne, pomarańczowe urediniospory – zarodniki infekcyjne grzyba, które umożliwiają jego szybkie rozprzestrzenianie
Okres i miejsce występowania rdzy żółtej zbóż
Rdza żółta zbóż rozwija się głównie w okresie od wiosny do późnego lata, z pierwszymi objawami pojawiającymi się zwykle od czerwca. Choroba występuje na polach uprawnych, szczególnie tam, gdzie panuje wysoka wilgotność i umiarkowane temperatury (8–15°C). Miejscem zimowania patogenu są resztki roślinne w oziminach oraz wieloletnich trawach, które stanowią źródło infekcji na kolejny sezon. Rdza żółta może także występować na terenach ugorów i nieużytkach, gdzie utrzymują się porażone rośliny będące rezerwuarem zarodników.
Kiedy może się pojawić rdza żółta w zbożach?
Rozwojowi rdzy żółtej zbóż sprzyjają przede wszystkim warunki zewnętrzne takie jak wysoka wilgotność powietrza oraz umiarkowane temperatury w zakresie od 8 do 15°C, które tworzą optymalne środowisko dla rozwoju i rozprzestrzeniania się patogena. Gdy temperatura przez dłuższy czas przekracza 21°C lub spada poniżej 0°C, proces chorobowy ulega zahamowaniu, co ogranicza rozwój rdzy.
Dodatkowo, czynniki agronomiczne mają duże znaczenie dla ryzyka wystąpienia choroby. Wczesny siew zbóż oraz uprawa odmian podatnych na rdze żółtą sprzyjają intensyfikacji porażenia. Ryzyko infekcji wzrasta także w przypadku wysokiego nasilenia choroby w sezonie poprzednim oraz obecności wschodzących samosiewów zbóż , które stanowią rezerwuar patogena i ułatwiają jego przetrwanie oraz szybkie rozprzestrzenianie się w kolejnych latach. W związku z tym ważne jest stosowanie odpowiednich zabiegów agrotechnicznych oraz monitorowanie stanu plantacji, aby skutecznie ograniczać rozwój rdzy żółtej.
Rdza żółta zbóż – szkodliwość
Jest to choroba o dużym znaczeniu gospodarczym, która prowadzi do osłabienia roślin, zmniejszenia powierzchni asymilacyjnej liści oraz przedwczesnego ich zamierania. W wyniku porażenia roślin chorobą dochodzi do deformacji kłosów, spadku jakości i ilości plonu, a także obniżenia wartości handlowej ziarna. Silne infekcje mogą powodować znaczne straty plonów, sięgające nawet 20-30%, co w warunkach sprzyjających rozwojowi choroby znacząco wpływa na efektywność produkcji rolniczej. Ponadto, porażone rośliny są bardziej podatne na działanie innych patogenów i niekorzystnych czynników środowiskowych, co dodatkowo zwiększa ryzyko strat.
Rdza żółta – zapobieganie
Skuteczne zapobieganie rdzy żółtej wymaga zintegrowanych działań agrotechnicznych i ochrony chemicznej. Kluczowe znaczenie ma ograniczenie źródeł infekcji, takich jak samosiewy i resztki pożniwne – należy je regularnie przyorywać oraz stosować terminowe podorywki i orki. W celu zmniejszenia presji choroby warto unikać przenawożenia azotem oraz zbyt gęstego siewu, które sprzyjają wilgotnemu mikroklimatowi w łanie.Dużą rolę odgrywa również użycie kwalifikowanego i zdrowego materiału siewnego oraz jego odpowiednie zaprawianie , co ogranicza początkowe źródła infekcji.
W przypadku wystąpienia pierwszych ognisk choroby, zwłaszcza w układzie gniazdowym, konieczne jest zastosowanie odpowiednio dobranych fungicydów .
Ważny jest też dobór odmian odpornych lub tolerancyjnych na rdzę żółtą. Odmiany zbóż powinny być dostosowane do lokalnych warunków glebowo-klimatycznych i presji chorobowej, co stanowi podstawę długofalowej strategii ograniczania jej występowania.
Rdza żółta w zbożach – metody zwalczania
Skuteczne zwalczanie rdzy żółtej w zbożach opiera się przede wszystkim na monitoringu plantacji oraz szybkim reagowaniu po zaobserwowaniu pierwszych objawów choroby. Regularne lustracje łanu pozwalają wykryć pierwsze objawy porażenia i określić lokalizację ognisk choroby, które zwykle mają charakter placowy (gniazdowy). Podstawową metodą interwencyjną jest stosowanie fungicydów, zwłaszcza w fazach krytycznych dla rozwoju choroby, takich jak krzewienie, strzelanie w źdźbło czy kłoszenie.
Fungicydy na zboża powinny zawierać substancje czynne skuteczne przeciwko grzybom rdzawnikowym, dobrane zgodnie z aktualnymi rekomendacjami i poziomem zagrożenia. Dla zwiększenia efektywności zabiegów chemicznych ważne jest uwzględnienie progów szkodliwości i faz rozwojowych roślin. Zabiegi należy przeprowadzić niezwłocznie po stwierdzeniu pierwszych objawów choroby, szczególnie na liściu podflagowym lub flagowym, który ma kluczowe znaczenie dla plonowania. W gospodarstwach z historią silnego porażenia zaleca się też profilaktyczne zabiegi ochronne w sprzyjających warunkach pogodowych.
Skuteczne środki na zwalczanie rdzy żółtej w zbożach
Zwalczanie rdzy żółtej w zbożach opiera się przede wszystkim na stosowaniu nowoczesnych fungicydów o szerokim spektrum działania, które zapewniają zarówno ochronę zapobiegawczą, jak i interwencyjną. Do najskuteczniejszych substancji aktywnych należą fluksapyroksad oraz Revysol® , będący triazolem nowej generacji. Połączenie tych składników gwarantuje długotrwałą ochronę roślin przed rozwojem rdzy żółtej oraz innych chorób grzybowych.Wśród skutecznych preparatów dostępnych na rynku szczególnie polecane są:
- Revyflex® Plus – fungicyd stosowany przede wszystkim na zabiegi T1 w zbożach ozimych i jarych. Zawiera trzy substancje czynne: mefentriflukonazol (Revysol®), pyraklostrobinę oraz metrafenon, co czyni go wyjątkowo skutecznym w zwalczaniu rdzy żółtej oraz innych chorób grzybowych.
- Revysky® – środek do ochrony liści zbóż, łączący fluksapyroksad (Xemium®) oraz mefentriflukonazol (Revysol®). Charakteryzuje się działaniem systemicznym, może być stosowany zapobiegawczo, interwencyjnie oraz wyniszczająco, co umożliwia elastyczne dopasowanie ochrony do potrzeb uprawy.
- Osiris® Revy – fungicyd przeznaczony na zabieg T3, kiedy zboża są szczególnie narażone na infekcje. Zawiera Revysol® oraz protiokonazol, skutecznie zwalczając choroby liści i kłosów, w tym Fusarium. Dzięki temu poprawia jakość plonów oraz ogranicza ryzyko wystąpienia mykotoksyn.
Jakie uprawy atakuje rdza żółta zbóż?
W uprawie zbóż bardzo często występuje rdza żółta pszenicy ozimej , powodując znaczne straty w plonie i pogorszenie jakości ziarna. Choć pszenica jest głównym żywicielem patogenu, rdza żółta może także rozwijać się na innych gatunkach zbóż , takich jak jęczmień ozimy , żyto ozime i pszenżyto , a w sprzyjających warunkach również na trawach uprawnych i samosiewach zbóż . Samosiewy oraz nieprzyorane resztki pożniwne mogą stanowić źródło pierwotnego zakażenia w kolejnym sezonie. Szczególnie podatne na porażenie są odmiany niewykazujące odporności na aktualnie występujące rasy patogenu, w tym agresywną rasę Warrior, która może rozwijać się w wyższych temperaturach niż tradycyjne szczepy.
Rdza żółta – cykl rozwojowy
Rdza żółta zbóż, wywoływana przez grzyb Puccinia striiformis, jest pasożytem bezwzględnym, co oznacza, że do przeżycia i rozwoju potrzebuje żywego gospodarza. Głównymi żywicielami patogenu są pszenica, jęczmień, pszenżyto, żyto oraz trawy. Grzybnia zimuje w oziminach oraz w wieloletnich trawach, co umożliwia mu przetrwanie niesprzyjających warunków. W trakcie sezonu wegetacyjnego choroba rozprzestrzenia się poprzez urediniospory, czyli pasiaste skupienia zarodników letnich, które łatwo przenoszone są przez wiatr na duże odległości. Pod koniec wegetacji grzyb wytwarza teliospory – zarodniki zimowe, których rola nie została jeszcze w pełni poznana. Cykl rozwojowy rdzy żółtej jest ściśle powiązany z warunkami klimatycznymi i obecnością podatnych roślin żywicielskich.
Jakie są przyczyny rozwoju rdzy żółtej zbóż i traw?
Przyczyną rozwoju rdzy żółtej zbóż i traw są przede wszystkim niekorzystne warunki agrotechniczne oraz sprzyjające środowisko. Choroba częściej pojawia się na stanowiskach wilgotnych i chłodnych, gdzie temperatura utrzymuje się w przedziale 8–15°C, a wilgotność powietrza jest wysoka. Istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia rdzy jest jej obecność w poprzednim sezonie wegetacyjnym, zwłaszcza gdy pozostawiono samosiewy lub nieprzyorane resztki pożniwne. Dodatkowo uprawa odmian podatnych na infekcję znacznie ułatwia rozwój choroby, szczególnie w przypadku wczesnego siewu i gęstego łanu, który ogranicza przewiewność i sprzyja wilgoci.
Jakie są skutki rozwoju rdzy żółtej w pszenicy?
Skutki rozwoju rdzy żółtej w pszenicy są poważne zarówno pod względem ilościowym, jak i jakościowym. Choroba prowadzi do zakłócenia procesu fotosyntezy, ponieważ porażone liście tracą zdolność asymilacyjną. W rezultacie rośliny są osłabione, wolniej się rozwijają, a ich potencjał plonotwórczy ulega znacznemu obniżeniu. Widoczne skutki to zmniejszenie masy tysiąca ziaren, słabe wypełnienie kłosów oraz pogorszenie jakości ziarna. W przypadku silnego porażenia możliwe są straty sięgające nawet kilkudziesięciu procent.