Rdza jęczmienia [Puccinia hordei]

Charakterystyka rdzy jęczmienia

Rdza jęczmienia, często określana również jako karłowa rdza jęczmienia, to powszechna i groźna choroba grzybowa jęczmienia. Grzyb odpowiedzialny za występowanie tej choroby w jęczmieniu to Puccinia hordei. Choroba ta przede wszystkim atakuje liście rośliny, gdzie rozwija się dynamicznie, tworząc charakterystyczne pęcherzyki wypełnione zarodnikami. Jej obecność obserwuje się w większości rejonów uprawy jęczmienia w Polsce i Europie, gdzie ze względu na szerokie rozpowszechnienie może powodować znaczące szkody gospodarcze.

Rdza jest szczególnie niebezpieczna zarówno dla upraw jęczmienia ozimego , jak i jarego . Jej wczesne pojawienie się, zwłaszcza jesienią na formach ozimych, może negatywnie wpływać na zimowanie roślin i ich późniejszy rozwój. Niezależnie od formy jęczmienia, intensywny rozwój choroby może prowadzić do poważnych strat plonów, objawiających się zarówno spadkiem ilości ziarna, jak i pogorszeniem jego jakości.

Jest to szczególnie krytyczne w przypadku odmian browarnych, gdzie specyficzne parametry jakościowe ziarna mają kluczowe znaczenie dla przemysłu i jego wartość rynkowa jest ściśle powiązana z brakiem porażenia. Szybkie rozprzestrzenianie się choroby w sprzyjających warunkach pogodowych, takich jak umiarkowane temperatury i wysoka wilgotność, sprawia, że rdza karłowata wymaga stałego monitorowania i odpowiedniego zarządzania.

Rdza jęczmienia objawy – jak wygląda grzyb na jęczmieniu?

Rdza jęczmienia objawia się charakterystycznymi zmianami na liściach i pochwach liściowych roślin. Na górnej stronie liści i na pochwach liściowych, a także pojedynczo na ich dolnej stronie, pojawiają się maleńkie, jasnobrązowe skupienia grzyba. Są one niewielkie, ale łatwo zauważalne podczas dokładnej obserwacji. W miarę rozwoju choroby na dolnej stronie liści oraz pochwach liściowych, a czasami również na górnej stronie liści, tworzą się małe, czarnobrązowe skupienia obrośnięte epidermą liścia. Nadaje im to specyficzny wygląd, przypominający delikatne pęcherzyki lub plamki pokryte cienką skórką.

Czasami zamiast wyraźnych zarodników pojawia się jedynie kilka żółtawo lub brązowawo zabarwionych plam na liściach, bez widocznych skupień zarodników. To może utrudniać wczesną diagnozę choroby.

W dalszej fazie porażenia liście rośliny żółkną i usychają, co prowadzi do ich osłabienia. Szczególnie niebezpieczne są infekcje pojawiające się jesienią, ponieważ mogą one znacząco pogorszyć zimowanie jęczmienia, a w efekcie spowodować znaczne straty w plonie.

Jak rozpoznać rdzę jęczmienia?

Choroba najłatwiej rozpoznawalna jest po charakterystycznych, małych poduszeczkach o barwie od jasnopomarańczowej do rdzawobrązowej, które pojawiają się głównie na górnej stronie liści i na pochwach liściowych. W miarę rozwoju choroby na dolnej stronie liści można zauważyć małe, czarne skupienia, często pokryte cienką skórką. Porażone liście żółkną i przedwcześnie usychają. Jednak objawy rdzy jęczmienia można łatwo pomylić z wczesnym stadium rdzy żółtej zbóż i traw , ponieważ obie choroby objawiają się bardzo podobnymi plamkami na liściach.

Kiedy i gdzie najczęściej występuje rdza jęczmienia?

Rdza jęczmienia pojawia się najczęściej po strzelaniu jęczmienia w źdźbło, czyli w drugiej połowie sezonu wegetacyjnego, zwykle od lipca, kiedy warunki pogodowe sprzyjają rozwojowi choroby. Patogen rozwija się głównie na jęczmieniu ozimym , ale także na innych wieloletnich gatunkach z rodzaju Hordeum, które mogą służyć jako rezerwuar infekcji. Choroba rozwija się najlepiej w umiarkowanych temperaturach od 10°C do 20°C oraz przy wysokiej wilgotności powietrza na poziomie 70–90%, co sprzyja infekcji i szybkiemu rozprzestrzenianiu się grzyba.

Szczególnie narażone na porażenie są uprawy na terenach, gdzie w poprzednim roku wystąpiło duże nasilenie rdzy jęczmienia, a także tam, gdzie nie stosuje się odpowiednich zabiegów agrotechnicznych ograniczających rozwój patogena.

Okres wykrywania choroby przypada właśnie na czas po strzelaniu jęczmienia w źdźbło, gdy na liściach pojawiają się charakterystyczne objawy, co ułatwia jej rozpoznanie i podjęcie skutecznych działań ochronnych.

Szkodliwość rdzy jęczmienia

Rdza jęczmienia, wywoływana przez patogen grzybowy Puccinia hordei, stanowi istotne zagrożenie fitopatologiczne dla upraw jęczmienia, manifestując się znaczącym wpływem na fizjologię roślin oraz parametry plonotwórcze.

Infekcja prowadzi nekrozy tkanek liściowych, co w konsekwencji redukuje powierzchnię asymilacyjną i drastycznie obniża efektywność fotosyntezy. Skutkuje to deficytem energetycznym, który bezpośrednio przekłada się na ograniczenie akumulacji biomasy oraz zaburzenia w procesie formowania kłosów i ziarna.

Konsekwencje ekonomiczne porażenia rdzą jęczmienia obejmują zarówno straty ilościowe, wyrażające się w redukcji plonu ziarna, jak i straty jakościowe, szczególnie dotkliwe w przypadku odmian browarnych. W tych ostatnich, obniżenie parametrów jakościowych ziarna (np. zawartość białka, ekstraktywność, wyrównanie ziarna) ma kluczowe znaczenie dla przemysłu słodowniczego i browarniczego.

Zapobieganie rdzy jęczmienia

Skuteczne zapobieganie rdzy jęczmienia opiera się na wdrożeniu kompleksowych działań agrotechnicznych, które mają na celu minimalizację presji infekcyjnej patogenu. Kluczowe elementy prewencji obejmują przede wszystkim odpowiedni dobór odmian. Należy priorytetowo traktować uprawę odmian jęczmienia charakteryzujących się podwyższoną odpornością lub mniejszą podatnością na chorobę.

Równie ważny jest termin siewu. W przypadku jęczmienia ozimego zaleca się unikanie zbyt wczesnego siewu, gdyż może to sprzyjać nadmiernemu rozwojowi patogenu w okresie jesiennym, co zwiększa ryzyko słabszego zimowania roślin i wczesnowiosennej eskalacji choroby. Natomiast dla jęczmienia jarego rekomendowany jest wczesny siew, który umożliwia roślinom wcześniejsze osiągnięcie faz rozwojowych mniej podatnych na infekcję, skracając tym samym okres krytycznej wrażliwości na patogen.

Ponadto, niezwykle istotne są praktyki rolnicze związane z zagospodarowaniem resztek pożniwnych i samosiewów. Należy starannie przyorywać resztki pożniwne oraz eliminować samosiewy jęczmienia, gdyż mogą one stanowić źródło zarodników grzyba, umożliwiając mu przetrwanie i dalsze rozprzestrzenianie się.

Wczesna podorywka i precyzyjna orka jesienna efektywnie ograniczają zimującą grzybnię. Istotna jest także optymalizacja gęstości siewu. Należy unikać nadmiernie gęstego siewu, ponieważ zwiększona biomasa roślinna w łanie tworzy mikroklimat (wysoka wilgotność, ograniczona cyrkulacja powietrza) sprzyjający rozwojowi choroby.

Rekomenduje się również izolację przestrzenną upraw poprzez unikanie uprawy jęczmienia jarego w bezpośrednim sąsiedztwie jęczmienia ozimego, co minimalizuje ryzyko przenoszenia się zarodników grzyba między dwoma typami upraw i intensyfikację cyklu rozwojowego choroby.

Wdrożenie tych agrotechnicznych działań prewencyjnych jest fundamentalne dla zrównoważonej ochrony jęczmienia przed rdzą jęczmienia, ograniczając jednocześnie potrzebę interwencji chemicznych.

Jakie fungicydy stosować do zwalczania rdzy jęczmienia?

Rdza jęczmienia stanowi istotne zagrożenie dla upraw, potencjalnie prowadząc do znacznego obniżenia plonu i jego jakości. Odpowiednie strategie ochrony, wsparte przez sprawdzone i skuteczne fungicydy , są kluczowe dla zapewnienia zdrowia roślin. BASF oferuje gamę produktów skutecznie zwalczających ten patogen. Poniżej przedstawiono rekomendowane rozwiązania wspomagające kontrolę rdzy jęczmienia.

Podstawą ochrony jest Priaxor^® , fungicyd o działaniu układowym, który zapewnia długotrwałą ochronę jęczmienia nie tylko przed rdzą jęczmienia, ale również przed takimi chorobami jak mączniak prawdziwy zbóż i traw czy plamistość siatkowa jęczmienia . Preparat zawiera w składzie dwie substancje czynne: piraklostrobinę i fluksapyroksad. Jego elastyczny termin stosowania umożliwia optymalne dopasowanie zabiegu do fazy rozwoju rośliny i presji choroby, z zalecaną dawką 0,75 - 1,5 l/ha. N

a wczesne etapy ochrony, doskonałym uzupełnieniem lub alternatywą dla Priaxor^® jest Revyflex^® Plus . Fungicyd ten, stosowany w zabiegu T1, dostarcza potrójną moc dzięki trzem substancjom czynnym: mefentriflukonazolowi (Revysol®), pyraklostrobinie (F500) i metrafenonowi, skutecznie zwalczając rdzę jęczmienia oraz inne wczesne choroby grzybowe takie jak: mączniak prawdziwy zbóż i traw , plamistość siatkowa jęczmienia , rynchosporioza zbóż . Zalecana dawka dla jednorazowego zastosowania tego fungicydu to 1,5 l/ha.

Inną skuteczną opcją, szczególnie w terminie T1 lub T2, jest Daxur^® . Ten nowoczesny fungicyd łączy Revysol® (mefentriflukonazol) z krezoksymem metylowym, oferując szerokie spektrum działania na choroby grzybowe w zbożach. W jęczmieniu zwalcza nie tylko rdzę jęczmienia, ale także plamistość siatkową jęczmienia. Zalecana dawka preparatu to 1 l/ha.

Uzupełnieniem oferty jest Osiris^® Revy , który również wykorzystuje synergiczne działanie substancji Revysol® oraz protiokonazolu. Jest to skuteczne rozwiązanie do zwalczania takich chorób grzybowych w uprawie jęczmienia, takich jak: plamistość siatkowa jęczmienia, rdza jęczmienia, rynchosporioza zbóż, ramularioza (plamistości liści) . Fungicyd może być stosowany od fazy początku wzrostu źdźbła do końca kwitnienia (BBCH 30-69), w maksymalnej dawce 1,5 l/ha, zapewniając kompleksową i długotrwałą ochronę.

Kluczem do sukcesu w ochronie upraw jest nie tylko wybór odpowiedniego fungicydu , ale również terminowość i precyzja zabiegów. Zawsze zaleca się zapoznanie z etykietą-instrukcją stosowania każdego produktu przed jego użyciem, aby zapewnić bezpieczeństwo i maksymalną skuteczność działania. Wybierając sprawdzone rozwiązania BASF , można efektywnie wspierać zdrowie upraw i obfite plony zapewniając skuteczną ochronę plantacji.

W jakich uprawach może się pojawić rdza jęczmienia?

Rdza karłowata jęczmienia to choroba, która, jak sama nazwa wskazuje, przede wszystkim atakuje jęczmień .

Można ją zaobserwować na:

• jęczmieniu ozimym
• jęczmieniu jarym

Chociaż patogen wywołujący tę rdzę może w teorii potrzebować dwóch różnych gatunków roślin do pełnego cyklu życiowego, w warunkach Polski cały jego rozwój odbywa się wyłącznie na jęczmieniu.

Ważnym źródłem zarodników grzyba i miejscem, gdzie choroba może przetrwać, zwłaszcza między sezonami uprawy jęczmienia jarego i ozimego, są również samosiewy jęczmienia. Inne popularne zboża , takie jak pszenica , żyto czy pszenżyto , są atakowane przez inne typy rdzy, a nie bezpośrednio przez rdzę jęczmienia.

Cykl rozwojowy rdzy jęczmienia

Rdza choroba grzybowa o złożonym cyklu rozwojowym, choć w rolnictwie najczęściej obserwuje się jego uproszczoną formę. Zrozumienie tego procesu jest kluczowe dla skutecznej ochrony upraw.

Grzyb zimuje głównie w postaci grzybni oraz zarodników letnich na resztkach pożniwnych, samosiewach jęczmienia, a także na wcześnie wysianych uprawach ozimych. Te zainfekowane rośliny stanowią pierwotne źródło zakażenia wiosną.

Gdy tylko warunki pogodowe stają się sprzyjające – wzrost temperatury i odpowiednia wilgotność – zarodniki kiełkują i infekują młode liście jęczmienia. Po udanej infekcji grzyb rozwija się w tkankach, a na powierzchni liści pojawiają się charakterystyczne, pomarańczowo-brązowe skupiska zarodników letnich. Są one łatwo rozsiewane przez wiatr, co prowadzi do szybkich i masowych infekcji wtórnych na kolejnych roślinach jęczmienia.

Ten dynamiczny rozwój choroby jest najbardziej intensywny w warunkach ciepłej i umiarkowanie wilgotnej pogody, prowadząc do największych strat w plonie.W miarę dojrzewania jęczmienia i pogarszania się warunków środowiskowych, w miejscu zarodników letnich tworzą się czarne skupiska zarodników zimowych. Te odporne struktury umożliwiają grzybowi przetrwanie zimy w spoczynku na resztkach pożniwnych.

Wiosną zarodniki zimowe kiełkują, a powstające z nich struktury mogą infekować jęczmień, zamykając cykl. Chociaż grzyb ten posiada fazę płciową z udziałem żywicieli pośrednich, w warunkach Polski ten etap cyklu jest rzadko obserwowany i ma marginalne znaczenie w epidemiologii choroby.

Dla rolnika kluczowe jest przerwanie cyklu grzyba w fazie jego przetrwania na resztkach pożniwnych i samosiewach. Odpowiednie zabiegi agrotechniczne, takie jak wczesne przyorywanie resztek i niszczenie samosiewów, ograniczają pierwotne źródło zakażenia.

Dodatkowo, monitorowanie upraw i stosowanie fungicydów w odpowiednich fazach rozwojowych jęczmienia pozwala na kontrolę fazy epidemicznej, minimalizując straty.

Przyczyny rozwoju rdzy jęczmienia

Rozwój rdzy jęczmienia jest złożonym procesem, zależnym od wzajemnego oddziaływania trzech kluczowych czynników, znanych jako "trójkąt chorobowy": obecności patogenu (grzyba wywołującego rdzę), podatnego żywiciela (jęczmienia) oraz sprzyjających warunków środowiskowych. Zignorowanie któregokolwiek z tych elementów może prowadzić do nasilenia choroby.

Główną przyczyną rozwoju rdzy jęczmienia jest oczywiście obecność zarodników grzyba. Ich źródłami są przede wszystkim zimujące zarodniki i grzybnia na resztkach pożniwnych pozostawionych na polu. Co więcej, samosiewy jęczmienia, które często kiełkują po zbiorach, stanowią "zielone mosty" dla patogenu, umożliwiając mu przetrwanie między sezonami upraw.

Również wcześnie wysiany jęczmień ozimy może zostać zainfekowany jesienią i stać się źródłem choroby na wiosnę dla upraw jarych i kolejnych zasiewów ozimych. Nie wszystkie odmiany jęczmienia są jednakowo podatne na rdzę. Czynniki wpływające na podatność to przede wszystkim wrażliwość genetyczna odmiany – niektóre genotypy jęczmienia są po prostu bardziej podatne na infekcje niż inne, dlatego wybór odpornych odmian jest podstawowym elementem profilaktyki.

Dodatkowo, faza rozwojowa rośliny odgrywa rolę, gdyż młode rośliny często są bardziej wrażliwe na infekcje, a wczesne fazy rozwojowe, szczególnie jesienią dla jęczmienia ozimego, są krytyczne. Należy też pamiętać, że rośliny osłabione przez inne stresy, takie jak niedobory składników odżywczych, susza, czy uszkodzenia mechaniczne, mogą być bardziej podatne na infekcje i szybciej ulegać rozwojowi choroby.

Warunki klimatyczne odgrywają kluczową rolę w rozwoju epidemii rdzy jęczmienia. Optymalna temperatura dla rozwoju grzyba to zazwyczaj 15-20°C. Wysoka wilgotność powietrza, zwłaszcza długie okresy zwilżenia liści, niezbędna jest do kiełkowania zarodników i wnikania grzyba do rośliny. Często wystarczy już 3-6 godzin zwilżenia, aby doszło do infekcji. Deszcz nie tylko zwiększa wilgotność, ale także sprzyja rozprzestrzenianiu zarodników na inne rośliny.

Wysoka gęstość siewu również wpływa negatywnie, prowadząc do tworzenia się zwartego łanu, co ogranicza cyrkulację powietrza i zwiększa wilgotność, tworząc idealne warunki dla rozwoju grzyba. Ponadto, nadmierne nawożenie azotem może sprzyjać bujnemu wzrostowi wegetatywnemu, tworząc gęstszy łan i zwiększając podatność tkanek roślinnych na infekcje.

Zrozumienie tych przyczyn pozwala na wdrożenie kompleksowych strategii zapobiegawczych i kontrolnych, które minimalizują ryzyko wystąpienia i nasilenia rdzy jęczmienia w uprawach.

Skutki rozwoju rdzy jęczmienia

Rozwój rdzy jęczmienia w uprawach niesie ze sobą szereg negatywnych konsekwencji, które bezpośrednio przekładają się na kondycję roślin oraz ostateczny wynik produkcyjny. Choroba ta wpływa zarówno na ilość, jak i jakość zbieranego ziarna, generując znaczące straty ekonomiczne dla producentów.

Głównym skutkiem infekcji rdzy jęczmienia jest przedwczesne zamieranie i zasychanie liści. Liście są kluczowymi organami odpowiedzialnymi za fotosyntezę, czyli proces wytwarzania energii niezbędnej do wzrostu i rozwoju rośliny. Ich uszkodzenie i utrata funkcji asymilacyjnych prowadzi do osłabienia całej rośliny i drastycznego ograniczenia jej zdolności do produkcji biomasy. Rośliny porażone rdzą mają znacznie mniejszą energię do prawidłowego wzrostu, a co za tym idzie – do wytwarzania zdrowych i dobrze wypełnionych kłosów.

Bezpośrednim rezultatem tego osłabienia są straty ilościowe plonu. Mniej efektywna fotosynteza przekłada się na niższy przyrost masy ziarna, mniejszą liczbę ziaren w kłosie oraz ich gorsze wypełnienie, co w konsekwencji oznacza obniżenie wielkości zbiorów.

W zależności od intensywności porażenia, straty te mogą być bardzo znaczące. Równie istotne są straty jakościowe plonu. Ziarno z porażonych roślin często charakteryzuje się mniejszą masą tysiąca ziaren (MTZ), gorszym wyrównaniem, a także zmianami w składzie chemicznym. Jest to szczególnie dotkliwe w przypadku odmian browarnych, gdzie specyficzne parametry jakościowe ziarna (np. zawartość białka, zdolność kiełkowania, ekstraktywność) mają kluczowe znaczenie dla przemysłu słodowniczego i browarniczego.

Obniżenie tych parametrów może skutkować dyskwalifikacją partii ziarna lub jej niższą ceną skupu. Dodatkowo, znaczące szkody pojawiają się szczególnie wtedy, gdy rdza rozwija się już jesienią, zwłaszcza na jęczmieniu ozimym. Wczesna infekcja jesienna znacząco pogarsza zimowanie roślin.

Osłabione przez chorobę rośliny są mniej odporne na niskie temperatury, mróz i inne niekorzystne warunki zimowe, co zwiększa ryzyko ich uszkodzenia lub całkowitego obumarcia w okresie zimowym. To z kolei prowadzi do przerzedzenia łanu i konieczności dosiewek lub nawet całkowitej likwidacji plantacji.

Patogen stanowi więc poważne zagrożenie dla upraw, wpływając na żywotność roślin, wielkość i jakość plonu, a także na ich zdolność do przetrwania zimy. Z tego powodu choroba ta wymaga stosowania odpowiednich metod ochrony, aby zminimalizować jej negatywne konsekwencje.