Substancje czynne w regulatorach wzrostu roślin i ich działanie
Regulatory wzrostu roślin stanowią bardzo istotne narzędzie w nowoczesnej agrotechnice, szczególnie w intensywnych uprawach zbóż i rzepaku . Ich zadaniem jest nie tylko zapobieganie wyleganiu, ale także kształtowanie pokroju roślin, poprawa odporności na stresy abiotyczne oraz optymalizacja procesów fizjologicznych, które wpływają na jakość i ilość plonu.
W przypadku rzepaku oraz zbóż, takich jak pszenica i jęczmień , regulatory wzrostu roślin stanowią integralną część strategii ochrony roślin, wspierając równomierne kwitnienie, dojrzewanie i odporność na niekorzystne warunki pogodowe.
Regulatory wzrostu roślin to związki, których efektywność wynika z obecności starannie dobranych substancji aktywnych , które wpływają na gospodarkę hormonalną roślin i kierują ich wzrostem w pożądanym kierunku. Modyfikując procesy wydłużania międzywęźli, rozwoju systemu korzeniowego oraz dojrzewania, regulatory wzrostu i rozwoju roślin pomagają osiągnąć lepszą stabilność łanu i wyższy potencjał plonotwórczy. Ich skuteczne działanie zależy od rodzaju użytej substancji, momentu aplikacji oraz warunków siedliskowych, dlatego odpowiednie ich wykorzystanie wymaga wiedzy i doświadczenia.
Wyleganie zbóż – przyczyny, skutki i rola regulatorów wzrostu
Wyleganie zbóż to jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla plonu w intensywnych technologiach uprawy. Nie jest to tylko problem natury estetycznej, ale złożone zaburzenie fizjologiczne, które może skutkować znacznymi stratami jakościowymi i ilościowymi. Dochodzi do niego, gdy łodygi roślin ulegają trwałemu pochyleniu – zarówno u podstawy źdźbła, jak i w obrębie międzywęźli. W takiej sytuacji uprawa traci zdolność efektywnego przeprowadzania fotosyntezy, ograniczony zostaje transport wody i składników pokarmowych, a cała struktura łanu staje się podatna na wtórne infekcje .
Szczególnie groźne są choroby grzybowe , które w takich warunkach rozwijają się wyjątkowo intensywnie. Na wyleganie zbóż wpływa wiele czynników genetycznych, agrotechnicznych i środowiskowych. Odmiany o wysokim potencjale plonotwórczym, szczególnie pszenicy ozimej , mają naturalnie dłuższe międzywęźla i cieńsze ściany komórkowe, co czyni je bardziej podatnymi na wyleganie. Z kolei zbyt gęsty siew i nadmierne nawożenie azotem prowadzą do nadmiernego wzrostu wegetatywnego kosztem odporności mechanicznej.
Ważnym czynnikiem jest też niedobór potasu – kluczowego pierwiastka odpowiadającego za jędrność tkanek i gospodarkę wodną roślin. Wyleganie nasila się również przy niesprzyjających warunkach pogodowych: silnych wiatrach, ulewanych deszczach czy opadach gradu.
W takich sytuacjach nieocenione okazują się regulatory wzrostu roślin , które pozwalają zarządzać pokrojem łanu i poprawiać jego odporność. Regulatory wzrostu pszenicy oraz innych zbóż do grupa produktów, które są obecnie standardem w nowoczesnym rolnictwie. Ich działanie polega na ograniczaniu biosyntezy giberelin – hormonów roślinnych odpowiedzialnych za wydłużanie komórek. W efekcie rośliny tworzą krótsze, grubsze i mocniejsze źdźbła, co znacząco zwiększa odporność mechaniczną i stabilność łanu.
Nie tylko zboża narażone są na wyleganie – problem ten dotyczy także rzepaku. Wyleganie rzepaku w fazie intensywnego wzrostu wiosennego może skutkować nie tylko stratami plonu, ale również trudnościami podczas zbioru. Dlatego coraz częściej w praktyce stosuje się regulatory wzrostu rzepaku, które działają zarówno skracająco, jak i wspierają rozwój systemu korzeniowego oraz poprawiają zimotrwałość roślin.
Ich aplikacja, zarówno jesienna, jak i wiosenna, powinna być dobrze dobrana do odmiany, warunków pogodowych i kondycji łanu. W ujęciu technologicznym, regulatory wzrostu i rozwoju roślin stanowią dziś nieodzowny element strategii ochrony plonu w uprawie zbóż i rzepaku. Są nie tylko narzędziem zapobiegania wyleganiu, lecz także integralną częścią budowania łanu odpornego na stresy biotyczne i abiotyczne. Dobrze dobrany regulator wzrostu – aplikowany we właściwym momencie – pozwala na skuteczne zarządzanie rozwojem roślin i zapewnia bardziej przewidywalny efekt plonowania.
Co decyduje o podatności zboża na wyleganie?
Podatność na wyleganie zbóż jest zjawiskiem złożonym, a jego podłoże tkwi w cechach morfologicznych samej rośliny. Kluczową rolę odgrywa wysokość źdźbła i długość międzywęźli – im roślina wyższa i ma dłuższe odcinki między węzłami, tym bardziej podatna na wyginanie się pod wpływem wiatru czy deszczu. Równie istotna jest grubość ścian łodyg – cieńsze ściany oznaczają mniejszą wytrzymałość mechaniczną i łatwiejsze odkształcenie.
Nie bez znaczenia pozostaje stopień rozkrzewienia. Słabo rozkrzewione rośliny, z niewielką liczbą źdźbeł, tworzą mniej stabilny łan, w którym pojedyncze, wysokie rośliny są bardziej narażone na wyleganie. Natomiast masa i długość kłosów mogą dodatkowo obciążać łodygę, szczególnie gdy jest ona wiotka – wtedy ciężki kłos działa jak dźwignia, zwiększając ryzyko trwałego odchylenia.
Wszystkie te cechy są ze sobą powiązane i często wzmacniają się nawzajem, zwłaszcza pod wpływem czynników środowiskowych, takich jak obfite deszcze czy silne wiatry. Dlatego walka z wyleganiem nie może ograniczać się tylko do jednej metody – wymaga holistycznego podejścia, w którym kluczową rolę odgrywają regulatory wzrostu roślin . To one pozwalają na celowe kształtowanie architektury rośliny: stymulują rozkrzewienie, skracają i usztywniają łodygi, a jednocześnie pomagają zachować równowagę między wzrostem a plonowaniem.
Co to są regulatory wzrostu roślin i jak działają na rośliny?
Regulatory wzrostu roślin to grupa substancji chemicznych, które mają zdolność precyzyjnego wpływania na kluczowe procesy fizjologiczne zachodzące w roślinach. Działają one przede wszystkim na poziomie hormonalnym, modulując aktywność fitohormonów takich jak gibereliny, a także cytokininy czy auksyny. Fitohormony te są naturalnymi regulatorami wzrostu, odpowiadającymi za takie procesy jak wydłużanie komórek, podziały komórkowe, różnicowanie tkanek czy reakcje na stresy środowiskowe.
Jakie są rodzaje regulatorów wzrostu roślin?
Regulatory wzrostu roślin można podzielić na dwie podstawowe grupy, które różnią się mechanizmem działania oraz zastosowaniem w praktyce rolniczej. Stymulatory wzrostu to substancje, które wspierają i przyspieszają naturalne procesy rozwojowe roślin. Do najważniejszych należą fitohormony takie jak gibereliny, auksyny i cytokininy. Gibereliny wpływają na wydłużanie międzywęźli i wzrost roślin, auksyny regulują podziały komórkowe i rozwój korzeni, natomiast cytokininy stymulują podziały komórkowe i rozwój pędów. Stymulatory wzrostu mają zastosowanie głównie w celu poprawy wschodów, rozwoju korzeni czy zwiększenia plonotwórczości roślin.
Z kolei inhibitory wzrostu roślin, często nazywane retardantami, pełnią funkcję hamującą wzrost. Są szczególnie ważne w nowoczesnej produkcji roślinnej, gdzie ich głównym zadaniem jest ograniczanie nadmiernego wydłużania źdźbeł, co skutecznie zapobiega wyleganiu zbóż . Retardanty działają przez hamowanie biosyntezy giberelin, dzięki czemu rośliny stają się bardziej zwarte, z krótszymi i grubszymi źdźbłami, co zwiększa ich odporność na uszkodzenia mechaniczne oraz niekorzystne warunki pogodowe.
W praktyce, regulatory wzrostu i rozwoju roślin są często stosowane w połączeniu z innymi środkami ochrony roślin, aby kompleksowo wspierać rozwój oraz zdrowotność upraw zbóż i rzepaku . Wybór odpowiedniego typu regulatora wzrostu zależy od fazy rozwojowej roślin, warunków środowiskowych oraz specyfiki danej uprawy.
Substancje czynne w środkach ochrony roślin – regulatory wzrostu roślin
Substancje czynne obecne w inhibitorach wzrostu i rozwoju roślin stanowią podstawę nowoczesnych regulatorów wzrostu , które są nieodzownym elementem produkcji roślinnej, zwłaszcza w uprawach zbóż i rzepaku . Mechanizm ich działania opiera się przede wszystkim na hamowaniu syntezy giberelin – kluczowych fitohormonów odpowiedzialnych za wydłużanie międzywęźli oraz wzrost pędu. Dzięki temu spowalniają one proces wzrostu wydłużeniowego, co skutkuje znacznym ograniczeniem ryzyka wylegania zbóż i innych roślin uprawnych.
Jednak wpływ tych substancji na roślinę jest wieloaspektowy i nie ogranicza się jedynie do zahamowania wzrostu pionowego. Regulatory wzrostu i rozwoju roślin stymulują rozkrzewianie, co prowadzi do zwiększenia liczby źdźbeł kłosonośnych, a tym samym poprawia potencjał plonotwórczy łanu. W efekcie rośliny przyjmują bardziej zwarty i kompaktowy pokrój, co przekłada się na lepszą stabilność fizyczną oraz odporność na uszkodzenia mechaniczne i niekorzystne warunki atmosferyczne. Ponadto regulatory wzrostu roślin mają korzystny wpływ na morfologię łodyg – zwiększają ich średnicę oraz grubość ścian komórkowych, co dodatkowo wzmacnia strukturę rośliny. Wzmocnione łodygi są mniej podatne na złamania i zginanie, co jest kluczowe w zapobieganiu wyleganiu. Równocześnie obserwuje się stymulację wzrostu systemu korzeniowego, co sprzyja efektywniejszemu pobieraniu wody i składników mineralnych, a także poprawia ogólną odporność roślin na stresy środowiskowe.
Regulatory wzrostu i rozwoju roślin korzystnie wpływają także na funkcjonowanie aparatu fotosyntetycznego. Poprzez ograniczenie nadmiernego wzrostu pionowego oraz poprawę ogólnej kondycji roślin, przyczyniają się do optymalizacji asymilacji i transpiracji, co przekłada się na lepsze wykorzystanie zasobów środowiska i wyższy potencjał plonotwórczy.
Do najczęściej stosowanych substancji czynnych , na których opierają się regulatory wzrostu roślin, należą:
- Chlorek chloromekwatu (CCC) – klasyczny inhibitor wzrostu, stosowany głównie w uprawach zbóż, działający kontaktowo i skutecznie hamujący wydłużanie międzywęźli w początkowych fazach rozwojowych.
- Chlorek mepikwatu – substancja o działaniu systemowym, szeroko wykorzystywana zwłaszcza w uprawie rzepaku, charakteryzująca się łagodnym wpływem na rośliny i elastycznym terminem stosowania.
- Proheksadion wapnia – działa szybko i kontaktowo, często używany w mieszankach z innymi środkami, wyróżnia się wysoką skutecznością w ograniczaniu wzrostu oraz poprawie przezimowania.
- Trineksapak etylu – inhibitor o działaniu systemicznym, transportowany do stożków wzrostu, co pozwala na długotrwałe hamowanie elongacji międzywęźli przy jednoczesnym korzystnym wpływie na rozwój roślin.
Kiedy stosować regulatory wzrostu roślin?
Terminy stosowania regulatorów wzrostu roślin są ściśle powiązane z fazami rozwojowymi upraw i celem, jaki chcemy osiągnąć. Prawidłowe dobranie momentu aplikacji pozwala w pełni wykorzystać potencjał substancji czynnych i uzyskać pożądany efekt fizjologiczny.
W przypadku zbóż , gdy celem jest dokrzewianie i korekta krzewistości, regulator wzrostu roślin warto zastosować już w fazie pełni krzewienia (BBCH 25–27). Pozwala to pobudzić tworzenie dodatkowych pędów kłosonośnych i wyrównać łan.
Optymalnym terminem dla większości zabiegów regulacyjnych jest faza pierwszego kolanka (BBCH 31), gdy odległość między nim a węzłem krzewienia wynosi około 1 cm. W tym momencie roślina rozpoczyna intensywny wzrost wydłużeniowy, a hamowanie tego procesu pozwala na uzyskanie mocniejszych źdźbeł i ograniczenie ryzyka wylegania.
W przypadku strategii skracania dwuetapowego drugi zabieg wykonuje się w fazie liścia flagowego (BBCH 39), co dodatkowo stabilizuje źdźbło przed okresem kłoszenia. Jeżeli istnieje potrzeba późniejszej korekty pokroju, możliwe jest zastosowanie regulatora do fazy widocznych pierwszych ości (BBCH 49). Trzeba jednak pamiętać, że im później wykonany zabieg, tym jego wpływ na pokrój i stabilność źdźbła będzie mniejszy, a rola zabiegu ograniczy się głównie do niewielkiego skrócenia górnych międzywęźli i poprawy odporności na wyleganie.
Wiosenna regulacja pokroju rzepaku oraz ochrona fungicydowa powinna być przeprowadzona po wstępnej ocenie stanu plantacji w fazie BBCH 30–32, gdy pęd rzepaku osiąga wysokość 10–15 cm. Wykonanie zabiegu w tym czasie pozwala skutecznie kontrolować wyleganie rzepaku oraz poprawić rozwój systemu korzeniowego i odporność roślin na stresy abiotyczne. W razie potrzeby możliwe jest wykonanie poprawek do fazy BBCH 50, jednak im późniejszy termin, tym mniejszy wpływ na stabilność roślin.
Jesienią regulatory wzrostu stosuje się w fazie od 4 do 6 liści właściwych, maksymalnie do fazy 8 liści. Optymalne skracanie roślin w tym okresie pomaga ograniczyć wyleganie rzepaku w okresie zimowym, wzmacniając łodygi i poprawiając przezimowanie. W przypadku długiej i ciepłej jesieni, szczególnie przy odmianach starszych genetycznie, konieczne może być dwukrotne stosowanie regulatorów wzrostu , aby efektywnie zapobiegać problemowi wylegania rzepaku.
Wybór i stosowanie regulatorów wzrostu
Wybór i stosowanie regulatorów wzrostu roślin to kluczowy element nowoczesnej agrotechniki, szczególnie w intensywnych uprawach zbóż i rzepaku. Przy doborze odpowiedniego preparatu należy uwzględnić takie czynniki jak obsada roślin, poziom nawożenia azotowego oraz cechy odmianowe. Optymalnym wyborem są inhibitory wzrostu roślin o szerokim zakresie działania, niezależnym od warunków pogodowych, takich jak temperatura (5–25°C) czy nasłonecznienie, oraz z elastycznym oknem stosowania w fazach BBCH 29–49.
Przykładem takiego preparatu jest Medax® Max, który dzięki synergii dwóch substancji czynnych – trineksapaku etylu i proheksadionu wapnia , zapewnia skuteczne i bezpieczne hamowanie nadmiernego wydłużania międzywęźli. Trineksapak etylu działa systemicznie, hamując wzrost wydłużeniowy, a jego efekt utrzymuje się przez dłuższy czas. Proheksadion wapnia natomiast działa kontaktowo i szybko, wspierając zwarty pokrój roślin.
Medax® Max jest przeznaczony do wszystkich gatunków zbóż , zarówno jarych, jak i ozimych, a także może być stosowany w mieszaninach zbiornikowych z wybranymi herbicydami i fungicydami , co zwiększa efektywność zabiegów.
W uprawie rzepaku regulatory wzrostu roślin coraz częściej łączone są z fungicydami, co pozwala równocześnie zabezpieczyć rośliny przed chorobami i precyzyjnie kontrolować ich wzrost.
Doskonałym przykładem takich preparatów są Architect® i Caryx® 240 SL firmy BASF . Architect®, rekomndowany do stosowania wiosną, zawiera piraklostrobinę , chlorek mepikwatu i proheksadion wapnia .
Preparat ten nie tylko chroni rzepak przed chorobami grzybowymi , ale także skraca i wzmacnia łodygi, poprawiając jednocześnie rozwój systemu korzeniowego oraz ogólną odporność roślin na stresy środowiskowe.
Z kolei Caryx® 240 SL, stosowany jesienią, zawiera chlorek mepikwatu z metkonazolem, zapewniając podobne działanie – wzmacnia rośliny, zwiększa ich odporność na niekorzystne warunki i przygotowuje do przezimowania, jednocześnie skutecznie chroniąc przed chorobami.
Właściwe stosowanie regulatorów wzrostu roślin i preparatów o podwójnym działaniu fungicydowo-regulującym w odpowiednich fazach rozwojowych stanowi fundament skutecznej ochrony i optymalizacji wzrostu zbóż oraz rzepaku. Taka strategia przekłada się na stabilne, wysokie plony i poprawę jakości upraw, będąc jednocześnie elementem zrównoważonej i nowoczesnej produkcji rolniczej.
